Chân trần, chí thép: Một nỗi buồn chiến tranh

Sau khi cuốn sách xuất hiện tại Mỹ, một nhà phê bình văn học viết: “Cơn chấn động đầy bạo lực của chiến tranh đã tạo ra những cơ hội đau đớn cho nhiều tiểu thuyết vĩ đại chào đời. Cuốn tiểu thuyết vĩ đại nhất nói về trải nghiệm trong Chiến tranh thế giới I là Mặt trận phía tây yên tĩnh, do một người Đức viết. Cuốn sách không chỉ là thông điệp đối với những người đồng hương của tác giả, mà đối với bất cứ ai tham chiến. Nỗi buồn chiến tranh có thể không phải là cuốn tiểu thuyết vĩ đại nhất của chiến tranh Việt Nam, nhưng câu chuyện đầy sức mạnh về những cuộc đời bị chiến tranh hủy hoại đã nhận được nhiều sự khen ngợi quốc tế và dường như là một thông điệp có sức thuyết phục cả đối với người Mỹ lẫn những người đồng bào của Bảo Ninh”.

Nhà văn Bảo Ninh và cuốn "Nỗi buồn chiến tranh" bản tiếng Anh

Nhà phê bình này chưa gặp Bảo Ninh bao giờ. Chính vì thế, ông cũng không biết rằng nhận xét của mình chính xác đến nhường nào. Sau khi đọc Nỗi buồn chiến tranh, tôi đã gặp Bảo Ninh để trao đổi về động cơ thôi thúc ông viết cuốn sách ấy.

Sinh trưởng tại Hà Nội, thuở nhỏ, Ninh đã chứng kiến trận ném bom đầu tiên. Trải nghiệm đó nung nấu trong con người ông ước nguyện phụng sự đất nước. Năm 1969, ở tuổi 17, ông tình nguyện nhập ngũ. “Tôi thấy mình có nghĩa vụ cầm súng dù mới mười bảy tuổi. Đất nước đang bị chia cắt - niềm tự hào dân tộc tổn thương nghiêm trọng. Chúng tôi phải chiến đấu để  thống nhất đất nước - thanh niên tập hợp dưới ngọn cờ dân tộc”, ông chia sẻ.

Sau ba tháng huấn luyện, Bảo Ninh được điều vào Nam. Khi đến Tây Nguyên, Ninh được phân công ở trong một tổ ba người - trực thuộc một đội chiến đấu mười hai người. Ninh cho biết ông rất nể phục một số đơn vị Lục quân Mỹ, chẳng hạn Sư đoàn kỵ binh bay số 1, đơn vị mà “chúng tôi luôn muốn tránh”; các đơn vị khác không thiện chiến bằng hoặc có hoạt động dễ dự đoán.

Đơn vị của Ninh hoạt động ở khu vực Pleime, nơi có khoảng 200 quân Mỹ đang chốt trên một vùng đất cao. Vành đai phòng ngự của Mỹ được đánh dấu bởi các hố cá nhân. Ban ngày, tiểu đội Ninh định vị chính xác các hố cá nhân. Khi màn đêm buông xuống, bốn tổ vào vị trí chiến đấu. Khi bắt đầu quen với bóng đêm, các binh sĩ định vị lại mục tiêu tấn công của tổ mình. Bài học chiến đấu đầu tiên của Ninh là “lính Mỹ rất dễ mất cảnh giác”. Một lính Mỹ bất cẩn đã tạo sơ hở để tiểu đội tiếp cận mục tiêu. Nấp trong hố cá nhân, anh này châm thuốc hút. Ninh rút ra bài học chiến đấu thứ hai: “Trong chiến đấu, hút thuốc ban đêm là tự sát”. Ngay lúc ấy, viên chỉ huy chĩa súng về phía điếu thuốc đang cháy rực trên môi người lính - và khai hỏa. Khi quả đạn nổ, các thành viên khác của tiểu đội đồng loạt xả súng.

Đây không phải là lần đầu tiên tiểu đội Ninh lợi dụng sự mất cảnh giác của lính Mỹ. Một sớm nọ, tiểu đội ngạc nhiên phát hiện lính Mỹ tụ họp ngoài trời, quỳ trước một người đang đứng giảng giải điều gì đó. Nhóm của Ninh hiếm khi bắt được một “mục tiêu tập thể” như vậy. Họ xả súng. Về sau, ông mới biết rằng nhóm lính kia đang hành lễ vào chủ nhật. Ông thấy thật là nghiệt ngã khi người ta bị giết chết trong lúc đang cầu Thượng đế che chở. Chuyện này ban đầu khiến Ninh trăn trở, nhưng rồi ông đã chấp nhận nó. “Chiến tranh là tàn bạo và bất hợp lý”, ông kết luận.

Khi được hỏi rằng cuốn sách nào có ảnh hưởng lớn đối với tác phẩm của mình, Ninh đã kể về một cuốn sách ông đọc thời chiến tranh, sau một cuộc kỳ ngộ. Năm 1973, đơn vị đọ súng với quân VNCH. Khi trận đánh kết thúc, Ninh và đồng đội lục soát trên chiến trường. Ninh lục ba lô một người lính VNCH tử trận để tìm thức ăn. Trong số những vật dụng mà ông tìm thấy, có một cuốn sách. Ông nhét sách vào túi. Đến lúc có thời gian đọc, Ninh thấy thật là trớ trêu khi cuốn sách mà ông có được sau một trận đánh đẫm máu lại truyền tải thông điệp phản chiến mạnh mẽ. Cuốn sách gây cho ông cảm xúc mãnh liệt, để về sau ông viết Nỗi buồn chiến tranh.

Gặp gỡ tác giả Chân trần, Chí thép Theo dự kiến, vào lúc 17 giờ chiều nay (21.4), tác giả James G.Zumwalt sẽ có cuộc gặp gỡ và giao lưu với báo chí, các cựu chiến binh, một số nhân vật trong sách Chân trần, chí thép tại khách sạn Majestic Saigon (quận 1, TP.HCM). Sự kiện do Công ty First News và Fahasa tổ chức.

Khi được hỏi nhan đề cuốn sách, Ninh nói rằng đó là Mặt trận phía tây yên tĩnh!

Cuộc chiến kết thúc, Ninh được tiếp xúc với nhiều tác phẩm, cả phim ảnh lẫn văn chương, đề cập tới chiến tranh Việt Nam và người lính chiến ở cả hai phía. Ông nhận thấy bộ phim Trung đội của Mỹ khá hay, nhưng không công bằng khi miêu tả lính miền Bắc là những người tàn bạo. Ninh tin rằng cả hai phía đều có những cá nhân độc ác, nhưng tập thể thì không.

Ở trang bìa cuốn Nỗi buồn chiến tranh (bản tiếng Anh - ND), có đoạn giới thiệu về Bảo Ninh: “Thời chiến tranh Việt Nam, ông phục vụ tại Lữ đoàn Thanh niên 27 anh hùng. Trong năm trăm người lên đường ra mặt trận cùng đơn vị năm 1969, ông là một trong mười người sống sót”.

Bảo Ninh nói rằng lời giới thiệu có thể là một sự cường điệu xuất phát từ óc tưởng tượng của nhà xuất bản. Ninh xác nhận khoảng ba tới bốn trăm thanh niên trong vùng nhập ngũ cùng lúc, nhưng ông không rõ bao nhiêu người sống sót trở về.

Ở cả Kiên và Bảo Ninh, người ta có thể nhận thấy những tác động của chiến tranh lên cuộc đời của họ. Sau quãng đời tuổi trẻ hồn nhiên bị tước đoạt, họ trở về nhà để nhặt nhạnh và chắp ghép lại từng mảng cuộc sống. Câu chuyện này không quá lạ lẫm đối với phần đông người Mỹ trở về từ cuộc chiến ấy. Trở lại đời thường sau chiến tranh, cựu chiến binh cả hai phía đều có những ước nguyện và nỗi niềm tương đồng - đó là nhiệm vụ chu toàn cuộc sống cho bản thân và gia đình; đó là được sống trong hòa bình, thịnh vượng và hạnh phúc. “Chiến tranh luôn tàn bạo và phi lý, nhưng có lẽ “nỗi buồn chiến tranh” lớn nhất mà chúng ta nhận thấy sau cuộc chiến, đó chính là giữa ta và kẻ thù giống nhau tới nhường nào”, Ninh đúc kết.

Đỗ Hùng
(dịch và giới thiệu)