Sẽ rất hứng thú lúc bạn quyết định đi lang thang cả ngày giữa Sài Gòn, đi theo hình ảnh mát ngọt ly nước mía, tiếng chuông mát lạnh xe cà rem; đi theo những cuộn khói ngào ngạt của gánh bún riêu, chõ xôi nếp cẩm, nếp than, đi theo nguồn gió mùi nước cốt dừa thơm phức chuối nướng, bánh da lợn, bánh đậu xanh, bánh khoai mì nướng...
>> Bún mọc xứ Bắc khẩu vị Sài Gòn
>> Vô hẻm Sài Gòn, uống cà phê vợt chấm giò cháo quẩy
|
|
Có khi trong đêm khuya mưa dầm rả rích, bụng không đói nhưng thèm ăn, bạn lên tiếng gọi người bán bánh giò bánh chưng, khô mực, khô ruột vịt. Rồi chốc chốc lại để lòng lắng nghe tiếng rao lanh lảnh mà dịu dàng: “Ai ăn chè đậu-xanh-bột-khoai- bún-tàu-nước-dừa-đường-cát hôn!”.
Đi theo các món ăn vặt đó là di cư trở về với chính mình, là giữ trọn vẹn khẩu vị quà vặt đã thấm đậm qua năm tháng tuổi thanh xuân. Không có sức sống nào bền bỉ bằng hương vị quà vặt, không có tình người nào bằng chuyện chia sẻ với hoàn cảnh sống của những gánh hàng rong. Nền nếp văn hóa của người Sài Gòn đã phát xuất từ cảm thức cộng đồng bình dị đó.
Các món ăn vặt có thể tạm chia ra làm hai loại. Loại không chấp nhận chế biến, các món quà vặt loại này chỉ tin và trao thân cho lửa. Và khi trao mình cho lửa (luộc, nướng) những sản vật như khoai, bắp, chuối, trở thành món ăn “tiền sử” ngon ngọt lạ thường!
Tôi tin rằng mỗi củ khoai lùi, trái bắp luộc, trái chuối nướng là một con đường, thuộc về những con đường tìm về gốc cội dân tộc.
|
|
Từ Canada, hai vợ chồng ông P. về ngụ ở nhà một người bà con xa ở quận 5. Tiếp chúng tôi, hai vợ chồng già có hơn 40 năm sống ở nước ngoài vừa trò chuyện vừa ăn những thứ quà vặt bày trên cái bàn gỗ mặt vuông cũ.
Bà P. đưa bàn tay có màu da trắng của dân xứ lạnh, bốc một nắm đậu phộng nấu mời chúng tôi ăn. Bà nói: “Nói ra thì mang tội với ông bà, chứ cái hối thúc tôi về Việt Nam thật ra là những thứ này!”.
Những thứ quà vặt mà bà nói chẳng có gì quý giá bởi ai cũng biết đó là những món ăn của phường bán dạo ở mọi ngõ ngách Sài Gòn.
Không ai có thể thống kê nổi số lượng những món ăn vặt của Sài Gòn. Có những món ăn mang gốc gác xa xưa như cháo đậu, bắp giã, bánh canh ngọt, bánh gói, bánh tai yến, bánh neo, kẹo gừng, kẹo đục, bông cỏ, sương sa hột lựu...
Với tôi, về với truyền thống dân tộc bằng lối đi xuyên qua những con đường làng nho nhỏ bán quà vặt có vẻ chắc ăn hơn là đi trên các con đường lớn của mọi thứ lý thuyết dân tộc học. Những món ăn loại này tuy thô mộc nhưng luôn nặng tình, luôn gợi nhớ về những ký ức cơ khổ, nhớ đến ông bà, cha mẹ, bạn bè, bà con hàng xóm thậm chí có khi nhớ cả những người thân đã khuất bóng từ rất lâu!
|
|
Trong các món quà vặt qua chế bến, có món chỉ cần làm sơ sơ rồi ăn mà vẫn khoái khẩu như gỏi cuốn, chuối chiên, các loại khô...; có món phải gia công nhiều hơn như các loại bánh. Riêng món bánh lọt đúng kiểu Cần Thơ thì quả là tinh tế vô cùng. Bà Ba Tốt ở chợ nhỏ trên đường Hậu Giang (quận 6) làm bánh lọt bán mỗi ngày với công phu như sau:
Chọn gạo nở ngâm với tro cây gòn xứ Cần Thơ và vôi hiệu Càn Long, theo bà nhất thiết phải đúng là loại tro ấy và loại vôi ấy bánh mới ngon.
Ngâm gạo một đêm, hôm sau phải gạn nước liên tục sao cho gạo hết mùi tro và vôi mới đem đi xay thành bột. Bột thấm nước tro và vôi trở nên trong, dai, giòn mà không cần dùng hàn the. Rồi bà giã lá dứa trộn vào để bột có cái sắc xanh ngọt mát rượi.
Nhưng ngon lành hơn hết là lúc bột bánh vừa được bà ép, đập xuống cái rây để bột lọt xuống thau nước lạnh thành thứ bánh lọt có hình những giọt nước trong veo màu xanh cẩm thạch. Bánh lọt của bà ăn với nước đường cát trắng và nước cốt dừa sống. Ăn lạnh hay ăn nóng đều ngon. Tôi cam đoan bánh lọt và quy trình chế biến món ăn này của bà Ba Tốt chính là một phần tinh hoa đã mất của các món quà vặt dân gian.
|
|
Quà vặt! Có dân ở đâu ăn vặt bằng dân Sài Gòn không? Có dân tộc nào chí thú sáng chế các món quà vặt bằng người Việt không? Tôi nói mà không sợ mếch lòng rằng, người Việt mình không chỉ có cái miệng hay cười hồn hậu, cái miệng của mỗi chúng ta còn hiện hữu để ăn quà vặt. Lúc nghèo thì dựa vào bột gạo, bột nếp làm ra các món bánh bò, bánh bột chén, bánh khọt, bánh căn...
Lúc làm ăn khấm khá thì bày ra gỏi cuốn, bì cuốn, gỏi khô bò... Các họ quà vặt như họ bánh, họ gỏi, họ chè, họ kẹo... mỗi họ đều có gia phả rõ ràng và đều có chung hoàn cảnh sinh ra từ nhà nghèo, từ chuyện ăn cho đỡ đói, đỡ thèm để có sức ham công tiếc việc, đến khấm khá phát lên thành món ăn của tầng lớp gia thế, phú quý. Thành ra cái chuyện ngành du lịch tổ chức chợ mua gánh bán bưng quà vặt ở các khách sạn - nhà hàng quốc tế tiêu chuẩn năm sao là chuyện thường, nghe nói ngày xưa quà vặt còn là một trong những món tiến vua.
Trở về vương quốc quà vặt, chính là chúng ta về với khẩu vị đa dạng - phong phú đến tuyệt vời. Mỗi khoảnh khắc trở lại vương quốc này là mỗi khoảnh khắc chúng ta dịu dàng xác định: Vương quốc đó được hình thành từ chất béo nước cốt dừa, chất bùi của các thứ bột, chất ngọt của các thứ đường, chất mặn-đắng-chua-chát-cay-khét của vô số phẩm vật khác của đất trời xứ này, tạo thành các món ăn vặt, góp phần nuôi dưỡng và định hình nên cái chất Việt trong tâm hồn mỗi chúng ta.
Trần Tiến Dũng
Bình luận (0)