Tác giả Larry Berman muốn viết lại sách về 'Điệp viên hoàn hảo' Phạm Xuân Ẩn

- Giáo sư Larry Berman: Tôi vẫn nhớ rõ. Thật ra tôi không biết ông Ẩn là ai trong lần đầu tiên gặp mặt. Đó là đêm đầu tiên trong lần đầu tiên tôi đến Việt Nam cách đây 15 năm. Ông đến nhà hàng và được mời cùng tham gia với nhóm chúng tôi và ngồi vào chỗ trống duy nhất kế tôi. Tôi tự giới thiệu: “Tôi là Larry Berman đến từ đại học California Davis”. Ông ấy trả lời: “Ô Davis à, tôi từng sống tại Sacramento, California và tôi biết Davis”. Sau đó chúng tôi đã có một cuộc trò chuyện tuyệt vời.

Ông là một người rất khiêm tốn, không muốn trở thành ngôi sao của bữa tối. Ông ấy cũng là một người trò chuyện tuyệt vời nữa, có thể trò chuyện với bạn hàng giờ liền mà không khiến bạn chán. Không giống với nhiều người Việt Nam khác, tiếng Anh của ông rất tốt vì ông đã từng sống với người Mỹ khá lâu. Ông dùng từ như người Mỹ và có một khiếu hài hước khá độc đáo so với người Việt Nam khác.

* Vậy điều gì đã khiến ông quyết định sẽ viết sách về Tướng Phạm Xuân Ẩn?

- Khi biết ông Ẩn là ai, tôi thấy cuộc đời của ông thật là đáng kinh ngạc. Và cái tên như cũng thể hiện cuộc đời bí ẩn của ông. Tôi cũng không phải người đầu tiên muốn viết sách về ông Ẩn, trước đó đã rất nhiều người yêu cầu rồi, thậm chí có người còn đề nghị trả 500.000 USD để được viết sách. Và ông ấy từ chối. Nhưng ông rất thích một quyển sách trước đó của tôi và nghĩ rằng tôi có góc nhìn từ cả hai phía Mỹ và Việt Nam về cuộc chiến. Nên ông Ẩn nghĩ rằng tôi sẽ là một người kể chuyện về ông rất tốt. Khi bệnh tình trở nặng, ông Ẩn nghĩ rằng mình không còn nhiều thời gian nữa và yêu cầu tôi viết sách.

* Ông có gặp khó khăn gì trong việc thuyết phục ông Ẩn kể lại cuộc đời hoạt động tình báo của mình không?

- Tất nhiên là có, và ông không kể lại chi tiết toàn bộ cuộc đời hoạt động tình báo của mình. Ông chỉ kể lại những điều ông muốn và hầu hết những nhiệm vụ tuyệt mật ông không kể lại cho tôi. Ông kể lại một số điều vừa đủ và tôi cũng tự khám phá thêm. Cuốn sách của tôi không chỉ ghi lại những điều ông ấy kể, nó bao gồm nhiều nghiên cứu, nhiều bài phỏng vấn tôi thực hiện trên hàng trăm người.

Giáo sư Larry Berman Bảo Quyên

* Làm thế nào giáo sư biết được những điều ông Ẩn kể là sự thật?

Tôi không tìm được bất cứ thứ gì ông nói mà lại không phải là sự thật Giáo sư Larry Berman

- Tôi cũng tự vấn điều đó mỗi ngày. Và tôi chỉ đưa vào cuốn sách những thông tin có thể kiểm chứng từ 1 đến 2 nguồn khác. Và có những thông tin tôi không thể kiếm thêm nguồn khác để xác nhận, tôi không dùng chúng trong quyển sách. Nhưng ông ấy không nói dối tôi đâu. Tôi không tìm được bất cứ thứ gì ông nói mà lại không phải là sự thật. Có những thông tin tôi không thể kiếm thêm các nguồn khác để chứng minh và không dùng được trong quyển sách nhưng dựa vào kiến thức của mình, tôi nghĩ chúng đều đúng.

* Ông Ẩn còn có những điều gì nổi bật so với các điệp viên khác?

- Điểm đáng chú ý đầu tiên là trong thời kỳ đó, nhiều chiến sĩ tình báo phe Cách mạng bị bắt, tra tấn và thủ tiêu, nhưng ông Ẩn giữ được tính mạng. Điểm thứ hai là phương thức hoạt động của ông. Ông hoạt động độc lập và có 1 giao liên là Nguyễn Thị Ba, cùng cụm tình báo H-22. Ông viết báo cáo bằng mực không màu, ngụy trang như giấy gói hàng rồi trao cho người giao liên. Toàn bộ những việc này diễn ra thật tài tình. Mà ông chưa bao giờ bị bắt, một lần cũng không. Ông thậm chí còn dạy chó làm cảnh giới cho mình. Vào một thời điểm nhất định, ông sẽ đi đến một cái cây đã quy định trước để nhận tin nhắn. Mọi việc được tổ chức rất tinh vi.

* Khi biết được ông Ẩn là điệp viên cộng sản, trong số những người Mỹ từng biết ông có ai cảm thấy bị phản bội không? 

- Có vài người như vậy, dù đa số những người biết ông ấy thì không cảm thấy như vậy. Đặc biệt là một nữ nhà báo, bà Beverly Deepe, từng rất thân với ông Ẩn, không bao giờ nói chuyện với ông nữa. Dù bà rất gần gũi với gia đình ông, bà cảm thấy ông Ẩn đã phản bội, có thể còn lợi dụng họ để lấy tài liệu. Có thể nói là cũng có 1, 2 người như vậy. Nhưng trong 100 người thì phải có tới 95 người không thấy giận ông, và đó là điều rất thú vị. Kể cả điệp viên cũng có thể có bạn bè. Bạn có từng nghĩ đến câu hỏi: "Liệu điệp viên có thể có bạn bè thật sự không?".

* Với những người cảm thấy bị phản bội, ông có sợ những người đó giận không khi quyết định viết quyển sách này?

- Tôi không quan tâm. Vì sao ư? Tôi viết một quyển sách và nếu người đọc không đồng ý với nội dung và cảm thấy tức giận thì cũng không quá quan trọng đối với tôi. Tôi là nhà sử học, tôi viết những gì tôi nghĩ là đúng và nếu ai đó bực mình thì đó cũng không khiến tôi ngưng viết được. Và tôi cũng luôn nói với mọi người: “Ông Ẩn đã phản bội ai?”. Ông ấy chỉ tuyên thệ trung thành với tổ quốc Việt Nam mà thôi. Ông không làm gì hại cho nước Mỹ. Và những người nghĩ ông Ẩn đã phản bội họ, như bà Beverly Deepe, bà sẽ làm gì nếu quân đội ngoại bang xâm lăng nước Mỹ? Bà có chiến đấu bảo vệ tổ quốc, bà có làm hết mọi khả năng để bảo vệ đất nước? Rất có thể bà cũng làm vậy. Như vậy, tôi nghĩ người ta đang dùng tiêu chuẩn kép để phán xét Phạm Xuân Ẩn. Ông là điệp viên. Ông lừa dối họ. Nhưng ông không làm gì hại đến họ. Ông chỉ muốn họ rời khỏi Việt Nam. Ông muốn người Việt tự quyết định tương lai của mình chứ không phải người Mỹ. Và một số người không hiểu được hoặc không chấp nhận được điều đó, thì cũng không quan trọng.

Tướng tình báo Phạm Xuân Ẩn Ảnh: First News cung cấp

* Ngoài giấc mơ lớn nhất là hòa bình cho Việt Nam, ông Ẩn còn có ước mơ nào khác? 

- Có chứ. Ông mơ ước được đưa con trai sang Mỹ, để con ông được hưởng nền giáo dục như ông từng có và ông đã làm được điều đó. Đó cũng là lý do vì sao vào tháng 11.2003, khi tàu chiến đầu tiên của Mỹ đến thăm Việt Nam, tàu USS Vandegrift cập cảng, ông Ẩn là khách mời đặc biệt trên tàu và ông nói: “Giờ tôi có chết cũng vui rồi. Tôi vui vì Mỹ và Việt Nam đã là bạn bè, con tôi đi học ở Mỹ, tôi đã phụng sự tổ quốc”. Và tôi cũng biết rằng ông Ẩn cảm thấy mình là tấm gương cho giới trẻ Việt Nam vì ông đã phụng sự đất nước, đi Mỹ để học được các kỹ năng cần thiết, trở về, và làm việc để hòa giải. Đó là những điều mà ai cũng muốn các bạn trẻ thực hiện. Ông ấy mơ đến một thế giới sau khi chiến tranh chống Mỹ kết thúc, sau khi người Mỹ ra đi, nơi ông có thể giúp đào tạo thế hệ nhà báo kế tiếp của Việt Nam, theo phong cách báo chí của Mỹ. Giấc mơ đó chưa trở thành sự thật.

Ông Ẩn cùng con trai trên tàu USS Vandergrift tháng 11.2013 Ảnh tư liệu

* Còn điều gì ông muốn viết thêm về ông Ẩn trong quyển sách không?

- Có chứ, tôi ước được viết lại cuốn sách từ đầu. Vì tôi đã biết được thêm nhiều điều. Và tôi trò chuyện với nhiều người Việt Nam khác, có nhiều thông tin mới kể từ sau khi xuất bản quyển Perfect Spy. Tôi muốn bổ sung nhiều nội dung vào quyển sách và đưa ra những quan điểm mới. Tôi cũng ước mình có thể phỏng vấn ông Ẩn thêm một lần nữa để hỏi về 16 huy chương mà ông được trao tặng, cũng như một số bí ẩn về cuộc chiến có thể khiến quyển sách rõ ràng hơn. Tôi có viết một lời đề tựa mới dài 25 trang cho quyển sách, tựa là "Chiêm nghiệm". Đề tựa này sẽ được in trong ấn bản mới của quyển sách nhưng nội dung thì không đổi. 

Không giống James Bond, ông Ẩn không phải là một điệp viên với những chiếc xe hạng sang, những cô đào đẹp Giáo sư Larry Berman

- Đó sẽ là một bộ phim truyền hình dài 32 tập do Cát Tiên Sa thực hiện. Tôi đã gặp họ và khung kịch bản đã hoàn thành dù vẫn phải sửa đôi chút. Tôi sẽ gặp biên kịch và nhà sản xuất để sửa chữa kịch bản. Tôi rất hào hứng với kế hoạch này. Bộ phim sẽ kể về tình yêu của ông Ẩn dành cho Mỹ và Việt Nam. Sự phát triển của tình cảm đó và những xung đột khi ông có hai người yêu cùng một thời điểm.