Quà trung thu

Từng trái cây trên mâm nhỏ đều, mượt và bóng. “Mâm quả trung thu xưa như thế này cơ. Con giống bột xưa là như thế này cơ. Các cụ xưa cầu kỳ lắm. Tôi nhớ ngày bé cứ đến trung thu là lại được mẹ mua cho đồ chơi như vậy”, ông Bách nói.

Ông cùng nghệ nhân Đặng Văn Hậu (32 tuổi) của làng tò he Xuân La (xã Phượng Dực, H.Phú Xuyên, Hà Nội) đưa con giống bột trở lại từ quá khứ như một món quà trung thu. Dự án do ông tự khởi xướng, tự thực hiện. Tất cả đều do mệnh lệnh của trái tim.

Bắt đầu từ việc ông Bách sưu tập, giữ lại mẫu vật cổ. Ông cũng sục tìm các tư liệu dân tộc học từ thời Pháp, tự tìm cả các dụng cụ bằng đồng để tạo vân con giống như của các nghệ nhân xưa. Những dụng cụ này đã được ông đặt hiệu kim hoàn chế tác lại, sửa chữa nhiều lần cho tới khi đạt như cũ mới thôi. Nghệ nhân Đặng Văn Hậu, dù rất khéo tay, cũng phải học cách chế tác con giống bột. Chỉ đơn giản, vì đó là những kỹ thuật mà ở chính làng nghề của anh cũng đã thất truyền nửa thế kỷ nay. Vì thế, không chỉ khôi phục lại một món đồ chơi trung thu mà còn khôi phục cả một phần nghề bị khuyết.

Cùng với phần nghề được khôi phục, những chuẩn mực xưa cũng được thiết lập trở lại như việc chủ yếu nhấn vào độ tinh xảo. Chính vì thế, con giống càng bé càng khó làm. Điều này không giống với những kỷ lục rất to rất lớn mà nhiều năm gần đây xã hội thường chạy theo. Nói cách khác, điều quan trọng nhất chính là tinh hoa, độ khéo léo.

Nhiều nghệ nhân tò he cao tuổi ở Xuân La cũng sẵn sàng học lại nghề để cùng làm với ông Bách. Công việc phục dựng của nhà nghiên cứu Trịnh Bách, vì thế hiện đang có cơ hội lan tỏa cao. Cả nghệ nhân ẩm thực Ánh Tuyết (ở phố Mã Mây, Q.Hoàn Kiếm, Hà Nội) cũng rưng rưng trước những con giống trở lại này. Bà cho biết, những món đồ chơi trung thu này với nhiều người chính là hồn trung thu. Mâm cỗ trung thu năm nay bà bày, nhờ có những con giống bột mà cũng có hồn hơn hẳn.

Chuyện phục dựng đồ chơi trung thu của ông Bách chỉ vì muốn giữ lại tinh hoa của ông cha. Khi thành công, truyền thống sẽ được trao lại giữa các thế hệ. Như thế, đồ chơi trung thu ngoại lai cũng khó có khả năng chiếm giữ thị trường như trước nữa.