Ung thư nào do hút thuốc, dinh dưỡng?

Trước các tranh luận trong những ngày qua về nguyên nhân gây ra ung thư, đặc biệt là nhóm nguyên nhân từ môi trường sống và dinh dưỡng, Thanh Niên đã có cuộc phỏng vấn PGS-TS Trần Văn Thuấn (ảnh), Giám đốc Bệnh viện K, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phòng chống ung thư quốc gia, nhằm làm rõ hơn “cơ chế” gây ung thư ở VN hiện nay.

Theo PGS-TS Trần Văn Thuấn, ung thư là bệnh lý gây ra do nhiều nguyên nhân kết hợp. Qua nhiều nghiên cứu dịch tễ học, các nhà khoa học phát hiện ra chỉ có dưới 10% bệnh ung thư phát sinh do các rối loạn từ bên trong cơ thể (gồm các rối loạn nội tiết, tổn thương có tính di truyền, các nguyên nhân này thường không thay đổi được). Ngược lại, có đến hơn 80% bệnh ung thư phát sinh liên quan đến yếu tố môi trường sống, bao gồm: lối sống thiếu khoa học; các thói quen, tật xấu như hút thuốc, uống rượu; chế độ dinh dưỡng không an toàn, hợp lý; quan hệ tình dục không an toàn... Những yếu tố này đều có thể thay đổi được.

Hút thuốc lá, thuốc lào được kể đến hàng đầu, đây là nguyên nhân của 30% trong tổng số các loại ung thư ở người, bao gồm ung thư phổi, hạ họng - thanh quản, thực quản, khoang miệng, bàng quang, tụy, dạ dày, vú. Trong khói thuốc, không chỉ có chất nicotine ảnh hưởng đến hệ tim mạch mà còn có trên 40 loại hóa chất khác nhau gây ung thư. Nếu người hút thuốc có kèm theo nghiện rượu, thì nguy cơ mắc ung thư càng cao hơn nữa. Người đang hút thuốc mà bỏ hút thì nguy cơ gây ung thư sẽ giảm dần theo thời gian. Những người không hút thuốc mà sống cùng với người hút thuốc cũng có nguy cơ mắc các loại bệnh liên quan đến hút thuốc lá như: tim mạch, hô hấp và ung thư như chính người hút, nhất là đối với phụ nữ và trẻ em. Đây được gọi là hút thuốc thụ động.

Gia tăng mắc ung thư do chế độ ăn không hợp lý Ảnh: Thúy Anh

Chế độ ăn không hợp lý cũng là yếu tố quan trọng liên quan đến ung thư. Trong đó, chế độ ăn nhiều chất mỡ động vật, ít chất xơ làm tăng nguy cơ mắc ung thư đại - trực tràng và ung thư vú. Ngược lại, chế độ ăn ít chất béo, nhiều rau, hoa quả và các ngũ cốc dạng nguyên hạt, có thể làm giảm nguy cơ mắc các loại ung thư.

Ăn nhiều chất mỡ động vật, ít chất xơ làm tăng nguy cơ mắc ung thư đại - trực tràng và ung thư vú. Các chất bảo quản thực phẩm, các chất nhuộm màu thực phẩm có nguồn gốc hóa học, các chất trung gian chuyển hóa và sinh ra từ thực phẩm bị nấm mốc, lên men là nguyên nhân gây ra nhiều loại ung thư đường tiêu hóa như: ung thư dạ dày, ung thư gan, ung thư đại tràng...

Các chất bảo quản thực phẩm, các chất nhuộm màu thực phẩm có nguồn gốc hóa học, các chất trung gian chuyển hóa và sinh ra từ thực phẩm bị nấm mốc, lên men là nguyên nhân gây ra nhiều loại ung thư đường tiêu hóa như: ung thư dạ dày, ung thư gan, ung thư đại tràng… Ước tính yếu tố này gây ra đến 35% trong tổng số các loại ung thư.

Ngoài ra, thịt hun khói, cá muối, các loại mắm và dưa muối, cà muối, nhất là dưa khú có nhiều muối nitrat, nitrit và nitrosamine là các chất gây ung thư thực quản và dạ dày.

Đây cũng là yếu tố liên quan. Ví dụ, thuốc trừ sâu, diệt cỏ dùng trong nông nghiệp là yếu tố nguy cơ gây ung thư vú và một số loại ung thư khác. Một tác nhân gây ung thư nữa là các hóa chất sử dụng trong công nghiệp. Ước tính nhóm nguyên nhân này gây ra khoảng 2 - 8% trong tổng số các loại ung thư. Các loại ung thư nghề nghiệp do tiếp xúc trực tiếp trong môi trường lao động với da, hệ thống hô hấp và tiết niệu.

Ngoài ra, bức xạ ion hóa như tia Rơnghen, phát ra từ máy chiếu chụp X-quang, các chất phóng xạ dùng trong y học và một số ngành khoa học, có khả năng gây tổn thương gien và sự phát triển tế bào. Loại nguyên nhân này chiếm 3% trong số các trường hợp ung thư.

Tia cực tím có trong ánh sáng mặt trời cũng là tác nhân gây ung thư da. Những người thường xuyên phải làm việc ngoài trời, thiếu phương tiện che nắng, có nguy cơ mắc ung thư da cao hơn ở những vùng da hở, nhiều nhất là da vùng đầu, mặt.

Thuốc lá gây hại cho cả người hút lẫn người xung quanh Ảnh: Ngọc Thắng

Các nghiên cứu cũng cho thấy, một số vi rút, vi khuẩn có thể gây ung thư. Trong đó, vi rút viêm gan B là nguyên nhân gây ung thư gan nguyên phát. Vi rút gây u nhú ở người (Papiloma Human Vi rút - HPV) là nguyên nhân gây đến 70% ung thư tử cung ở phụ nữ. Vi rút này lây truyền qua đường tình dục. Vi khuẩn Helicobacter Pylory (HP) là loại vi khuẩn có vai trò quan trọng trong gây viêm loét dạ dày - tá tràng và ung thư dạ dày.

Như vậy, ung thư không phải do một nguyên nhân gây ra mà có thể do rất nhiều nguyên nhân. Trong số đó, hút thuốc và chế độ dinh dưỡng không hợp lý là 2 nhóm nguyên nhân quan trọng nhất, gây nhiều loại ung thư nhất.

Thực phẩm “bẩn” là thuật ngữ được sử dụng rất phổ biến hiện nay, là những loại thực phẩm nhiễm khuẩn, nhiễm ký sinh trùng, nhiễm độc (có dư lượng thuốc trừ sâu, dư lượng thuốc tăng trưởng, kháng sinh…)... Thực phẩm an toàn là những thực phẩm mà mọi thứ của chúng đều đạt tiêu chuẩn quy định, bao gồm cả sạch và hữu cơ.

Như đã đề cập ở trên, ung thư là bệnh lý gây ra bởi nhiều nguyên nhân kết hợp, trong đó hút thuốc lá và chế độ dinh dưỡng chiếm tới 65% nguyên nhân gây ung thư. Với các bệnh nhiễm trùng cấp tính, sau khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh, người bệnh có thể biểu hiện bệnh hoặc thậm chí tử vong rất nhanh thì với bệnh ung thư quá trình thường kéo dài và tích tụ qua nhiều năm mới phát triển thành bệnh lý ung thư. Do vậy, nói thực phẩm bẩn là nguyên nhân gây ra ung thư thì chưa có căn cứ. Muốn tìm hiểu vấn đề này chúng ta cần tiến hành những nghiên cứu theo dõi trong nhiều năm mới có được các bằng chứng khoa học để khẳng định.

Tuy nhiên, cũng xin lưu ý, một số chất tăng trọng, thuốc trừ sâu, chất phụ gia, phẩm màu độc hại có trong gia súc, gia cầm, thực phẩm… có thể chưa đủ chứng cứ xác định gây ung thư nhưng chúng cũng gây ảnh hưởng không tốt cho sức khỏe người sử dụng.

Những loại ung thư thường gặp tại VN Theo số liệu của Viện Nghiên cứu phòng chống ung thư quốc gia, ở VN mỗi năm có khoảng 126.000 trường hợp mới mắc ung thư và 94.000 trường hợp tử vong do ung thư. Số trường hợp mới mắc ung thư năm 2000 mới chỉ là 68.810, ước tính tới năm 2020 sẽ tăng lên 189.344 ca. Tỷ lệ mắc ung thư là 140/100.000 dân. Trong số 172 quốc gia có báo cáo số liệu ung thư thì VN đứng thứ 78 về tỷ lệ mắc ung thư. 5 loại ung thư thường gặp nhất ở phụ nữ là ung thư vú, đại trực tràng, phổi, cổ tử cung và dạ dày. 5 loại ung thư thường gặp nhất ở nam giới là ung thư phổi, dạ dày, gan, đại trực tràng và thực quản. Trong khi đó, theo bác sĩ Nguyễn Hoài Nga, Giám đốc Trung tâm chỉ đạo tuyến (Bệnh viện K), số ca mắc ung thư được phát hiện gia tăng do tuổi thọ trung bình tăng, điều kiện chẩn đoán tốt hơn và người bệnh có ý thức đi khám sớm hơn. Thực tế nghiên cứu cho thấy, với ung thư tiêu hóa, năm 2009 trên 80% được phát hiện ung thư giai đoạn muộn, hiện tỷ lệ này giảm còn dưới 70%.