Bàn tay vô hình ở Syria

Vào tháng 7, khi sự tồn vong của chính quyền Tổng thống Syria, Bashar al-Assad trở nên nguy cấp, lãnh tụ tối cao Iran, Đại giáo chủ Ali Khamenei biệt phái một sĩ quan đến Nga.

Tại cuộc họp ở thủ đô Moscow, người này đã trải một tấm bản đồ trước mặt giới tướng lĩnh chủ nhà, vạch rõ tình hình ngày càng xấu đi ở Syria, nơi Nga duy trì căn cứ hải quân Tartus bên bờ Địa Trung Hải. Sĩ quan đó chính là thiếu tướng Qassem Soleimani, Tư lệnh Lực lượng Quds khét tiếng của Vệ binh cách mạng Iran.

Tổng chỉ huy “Soleimani đặt một tấm bản đồ Syria lên bàn. Những người Nga rất hoảng hốt và cảm thấy mọi chuyện đang tụt dốc thẳng đứng và chế độ (của Tổng thống Assad) đang nguy khốn thực sự. Nhưng những người Iran trấn an rằng vẫn có khả năng đảo ngược tình thế”, một nguồn thạo tin kể với Reuters về cuộc họp ở Moscow.

Là chỉ huy của lực lượng đặc nhiệm xuyên biên giới Quds, Soleimani chỉ phải báo cáo trực tiếp với Đại giáo chủ Khamenei. Và chuyến thăm của Soleimani là khởi đầu cho cuộc can thiệp của Nga ở Syria vào cuối tháng 9, vốn định hình lại toàn bộ cục diện chiến sự.

Quyết tâm của Iran trong việc duy trì một quốc gia đồng minh ở vùng Cận Đông là không phải bàn cãi. Tehran không thể để mất một lá bài răn đe sống còn trước kẻ tử thù Israel là nhóm Hồi giáo dòng Shiite Hezbollah ở Li Băng. Tuy nhiên, nếu không có một chính quyền đồng minh như Syria ở sát Li Băng, Iran không thể yểm trợ và hậu thuẫn cho Hezbollah. Chính vì vậy, khi chính phủ Syria bị vây hãm trên chiến trường vào năm 2012, Iran đã thuyết phục Hezbollah gửi lực lượng sang giải cứu. Và tướng Soleimani được xem như là tổng chỉ huy của toàn bộ các hoạt động của Iran và Hezbollah tại Syria. Ông là người thành lập Lực lượng Phòng vệ quốc gia Syria, một lực lượng dân quân hiện hữu bên cạnh quân đội Syria, bao gồm hàng chục ngàn tay súng do Iran huấn luyện.

Theo tờ Los Angeles Times dẫn ước lượng của giới chức Mỹ, ít nhất 1.500 cố vấn Iran hiện có mặt tại Syria. Một trong những chỉ huy của lực lượng cố vấn này, chuẩn tướng Hossein Hamedani đã chết trong một “sứ mệnh trinh sát” ở gần thành phố Aleppo vào tuần trước.

Ông là sĩ quan cấp cao nhất của Iran tử trận trong một chiến dịch ở nước ngoài kể từ Cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979. “Nếu tướng Hamedani không có mặt ở Syria, Damascus sẽ sụp đổ”, Tư lệnh Vệ binh cách mạng Iran, Mohammad Ali Jafari ca ngợi sự đóng góp của Hamedani trong tang lễ của viên tướng này vào cuối tuần trước. Đến ngày 12.10 lại có thêm 2 đại tá Iran là Farshad Hasounizadeh và Hamid Mukhtarband tử trận khi đang “cố vấn và hỗ trợ quân kháng chiến Syria”.

Sự can thiệp của Iran vào Syria giúp chính quyền Assad đứng vững được một thời gian, nhưng tình hình chuyển biến vào cuối năm 2014 đầu năm 2015.

Trước sự trỗi dậy của tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS), chính phủ Syria đứng trước nguy cơ thất thủ ở các căn cứ địa chiến lược gần bờ biển Địa Trung Hải và thủ đô Damascus.

Trong bối cảnh đó, sự trợ giúp của Nga trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết và tướng Soleimani là một trong những người khai sinh ý tưởng thành lập liên minh 4+1 bao gồm Iran, Syria, Iraq, Nga và Hezbollah. Nhưng liên minh này không có vẻ thuận hòa như bề ngoài của nó, bởi sự có mặt của người Nga có nguy cơ lấn át tầm ảnh hưởng của Iran.

Theo tờ Der Spiegel, mục tiêu can dự của Tehran không đơn giản là tái lập trật tự ở Syria mà còn hơn thế nữa. Cơn nguy cấp của ông Assad mang đến cho Iran nhiều cơ hội để thiết lập sự ảnh hưởng bền vững đối với miền đất này, như phát biểu vào đầu năm 2013 của giáo sĩ cấp cao Iran, Mehdi Taeb, một trong những người thân tín của Đại giáo chủ Khamenei: “Syria là tỉnh thứ 35 của Iran và là một tỉnh chiến lược của chúng tôi”.

Những biến động trong nội bộ chính quyền Assad hiếm khi đến được với thế giới bên ngoài. Tuy nhiên, trong một bài viết vào đầu tháng 10, tờ Der Spiegel cho hay một số nhân vật thân tín của ông Assad đã bị loại bỏ vì lập trường chống đối sự can thiệp quá sâu của Iran.

Tháng 4 năm nay, tướng Rustum Ghazaleh, Cục trưởng Cục An ninh chính trị Syria, qua đời một cách bí ẩn. Các nguồn tin cho hay ông Ghazaleh bị một nhóm mật vụ Syria giết chết trước sự chứng kiến của những người Iran. Vào tháng 7, đến lượt tướng Dhu al-Himma Shalish, một người anh em họ và là chỉ huy lực lượng cận vệ của ông Assad, bị cách chức.

Đây là hai ví dụ cho thấy mức độ gây áp lực của Iran đối với ông Assad, khiến ông không thể bảo vệ cả những người thân tín nhất của mình, theo tờ Der Spiegel. Một nhà ngoại giao châu Âu có quan hệ với Damascus tiết lộ kể từ khi tướng Shalish bị cách chức, những người Iran đã đảm trách nhiệm vụ bảo vệ an ninh cho ông Assad. Sự bảo vệ này cho phép Tehran có thể loại bỏ ông Assad bất cứ lúc nào họ muốn.

Những chuyển biến đáng chú ý cũng diễn ra trong lĩnh vực dân sự. Tại Damascus và Latakia, các trung tâm giảng dạy giáo lý Shiite thi nhau mọc lên với mục tiêu cải đạo những người theo dòng Sunni và thậm chí cả hệ phái Alawite của Tổng thống Assad sang dòng Shiite.

Trong bối cảnh đó, sự xuất hiện của người Nga được xem như là phao cứu sinh đối với ông Assad. Talib Ibrahim, một nhà báo Syria thuộc dòng Alawite đã chạy sang Hà Lan, nhận xét: “Assad muốn có các tay súng Iran nhưng càng ngày họ càng can thiệp vào ý thức hệ nội bộ. Người Nga không làm thế”.

Trận chiến Aleppo Theo tờ The Times, trong những ngày qua, tướng Qassem Soleimani đã thân chinh đến Syria để trực tiếp giám sát cuộc tổng tấn công nhằm tái chiếm toàn bộ thành phố Aleppo từ tay phe nổi dậy, dưới sự yểm trợ từ không quân Nga. Kênh truyền hình al-Mayadeen ở Li Băng mới đây đăng tải một bức ảnh chụp ông Soleimani phát biểu trước đám đông tay súng Iran và Hezbollah ở vùng Latakia của Syria. Aleppo, thành phố lớn nhất Syria, vốn là nơi giằng co giữa phe nổi dậy và quân chính phủ trong cuộc chiến kéo dài hơn 4 năm ở Syria. Hãng AFP dẫn lời giới chức Mỹ cho biết 2.000 tay súng Iran và Hezbollah đang yểm trợ quân chính phủ Syria tấn công Aleppo. Theo Tổ chức Quan sát nhân quyền Syria, quân chính phủ Syria hiện chiếm được 3 ngôi làng phía bắc Aleppo trong đợt tấn công hôm 17.10. Lực lượng này cũng mở mũi tấn công ở phía đông Aleppo hướng về sân bay quân sự Kweires nhằm phá vòng vây của IS và các nhóm nổi dậy khác.