Chuyện mốt ở Hà Nội xưa

Năm 1902, Toàn quyền Đông Dương đã quyết định tổ chức hội chợ Đông Dương lần đầu tiên tại Hà Nội. Tham dự hội chợ có cả các nước châu Phi là thuộc địa của Pháp và những nước Đông Dương. Tại hội chợ, lần đầu tiên người ta tổ chức cuộc thi hoa khôi cho các cô gái Việt. Để mị dân, ban tổ chức bắt buộc các thí sinh phải mặc áo dài Tố Nữ kiểu Hà Nội (áo có

5 thân và cài 5 khuy) bằng chất liệu lụa, sa tanh, sồi... do các nhà may có tiếng ở Hà Nội thiết kế. Áo dài Tố Nữ của ông phó Dùi ở phố Hàng Điếu là lựa chọn của ban tổ chức. Phó Dùi là thợ may có tiếng cắt khéo lại có mấy chục thợ khâu giỏi, đường kim mũi chỉ đều tăm tắp. Các báo tiếng Pháp khi đó đã ca ngợi áo dài Tố Nữ là sự phá cách.

Dưới các triều đại phong kiến, vợ con quan, các bà các cô nhà giàu đi chơi hội ăn mặc diêm dúa, đeo vòng, xuyến, nhẫn... khiến họ nổi bật trong đám đông. Trong cuốn Chuyện cũ bên dòng sông Tô (thực chất là gia phả của dòng họ Nguyễn Đình sống ở Thăng Long từ thế kỷ 17) của Viên mai Nguyễn Công Chí mô tả các bà các cô dòng họ này tự nghĩ ra các kiểu quần áo rồi hướng dẫn thợ may theo. Những kiểu quần áo này đã được nhiều vợ con quan và gia đình giàu có bắt chước. Còn sách Một chiến dịch ở Bắc Kỳ (xuất bản năm 1892), tác giả Hocquard viết về thợ may Hà Nội như sau: “Bạn chỉ cần nói ý tưởng hay đưa mẫu cho họ, lập tức họ sẽ may cho bạn những bộ quần áo kiểu Pháp đẹp không thua gì may ở Paris”.

Thiếu nữ Hà Nội với mẫu áo dài xưa Ảnh: T.L

Đầu những năm 1930, nhiều thanh niên, thiếu nữ thuộc tầng lớp trí thức, tân học đua nhau bỏ Nam phục, theo Âu phục để “cải cách lối sống”. Phong trào ăn mặc tân thời bắt đầu lan rộng khắp Hà Nội, nhất là phụ nữ.

Năm 1933 nhà văn Nguyễn Công Hoan viết truyện ngắn Cô Kếu - gái tân thời trong đó có đoạn: “Cô Bạch Nhạn buồn lắm vì cổ hủ hết cách... Các bạn cô, cô Bích Ngọc thì đã được mặc quần trắng và áo sáu khuy. Cô Song Khê đã được cạo răng. Đến ngay như cô Mộng Lê mà bà cụ cũng chịu để cho đánh phấn và mặc áo màu nữa là! Ức nhất là quanh năm cô chỉ được mặc đồ thâm như người có trở, trông tối sầm như bà cụ”. Mặc kệ những chê bai chỉ trích, các cô vẫn cứ mê tân thời.

Thời kỳ này, người Pháp khởi xướng chủ trương “vui vẻ trẻ trung” nên xu hướng ăn mặc kiểu mới và ăn mặc theo mốt đã làm thay đổi cơ bản quan niệm thời trang ở Hà thành. Nhà văn Vũ Trọng Phụng đã mô tả trong tiểu thuyết Số Đỏ: “Đây là cái áo ỡm ờ… Đây là cái quần hãy chờ một chút! Đây là cái áo lót hạnh phúc! Đây là cái coọc xê ngừng tay!”.

Áo dài Le Mur của nhà may Cát Tường làm thời trang nghiêng hẳn về phía tân thời và theo mốt, khiến các bà, các cô “điên đảo”. Cát Tường học Trường Mỹ thuật Đông Dương, ra trường thất nghiệp nên thường lân la xóm cô đầu Khâm Thiên chơi. Tại đây ông đã nảy sinh ý tưởng, cải tiến rồi cho ra đời chiếc áo dài Le Mur. Ban đầu không dễ gì chiếc áo được các cô con gái nhà lành chấp nhận dù rất mốt với cổ áo khoét rộng, có kiểu hình lá sen, tay phồng, nối vai, thân áo bó sát người để “tôn vinh” bộ ngực. Còn cái quần thì “Âu hóa” thành quần sa tanh trắng trông gợi cảm hơn. Cát Tường không biết cách nào phổ biến mẫu áo dài này bèn nhờ các cô đầu ở Khâm Thiên mặc thử đi ra phố và họ cũng là những người quảng bá cho mốt áo dài Le Mur. Muốn áo dài Le Mur nhiều người biết hơn nữa, Cát Tường đã bắt chước giới thời trang Paris mời cô gái có khuôn mặt đẹp toát lên vẻ sang trọng là Ái Liên (sau là nghệ sĩ cải lương nổi tiếng phía bắc) quảng bá áo dài Le Mur. Họa sĩ Lê Phổ dựa trên những phá cách của Cát Tường đã sáng tạo ra kiểu áo dài của riêng mình với nét đằm thắm và kín đáo hơn so với Le Mur. Cháu gái của Lê Phổ là Marie Nghi Xương có hiệu may ở phố Nhà Thờ đã tung ra các mốt áo dài theo thiết kế của chú mình. Hiệu may này đã mời Lý Lệ Hà (sau là người tình của vua Bảo Đại) mặc áo dài Lê Phổ vào sàn nhảy.

Mê mốt, được mời làm ma nơ canh sống Một thanh niên tên là Trần Văn Chức sống ở phố Hàng Đường thích ăn mặc theo các mốt quần áo xuất hiện ở Pháp du nhập vào VN. Hằng ngày, Chức chọn bộ quần áo kiểu cách, thật đúng mốt rồi thả bộ từ Hàng Đường xuống Hàng Ngang, Hàng Đào sau đó ra quán bar của cô Thược ở Bờ Hồ uống cà phê, phì phèo thuốc lá thơm. Nhiều cô chết mê chết mệt với phong thái “Tây hóa” của Chức. Chủ hiệu may ở phố Hàng Ngang là Phan Đồng Giang thấy Chức có dáng vóc phù hợp với các loại quần Âu và áo sơ mi do mình sáng tạo ra đã mời Chức làm ma nơ canh sống cho cửa hàng. Chức gật đầu đồng ý. Vào ngày thứ bảy, chủ nhật, Chức mặc quần áo do nhà may Phan Đồng Giang thiết kế, cứ đủng đỉnh ra đứng trước cửa hiệu may, sau đó đi dọc con phố này rồi trở về. Hai hiệu may khác là Lê Thuận Quế và Lê Thuận Khoát ở phố Hàng Đào thấy vậy cũng mời Chức làm ma nơ canh cho các mẫu của họ. Nổi tiếng nên Chức được nhiều cô gái mê mẩn. Chức từng bị trai làng nhốt vào rọ lợn treo lên cây khi một lần đi chơi hội Lim, thấy các liền chị xinh xinh đã buông lời tán tỉnh bỡn cợt, bị các liền anh ghen tuông mách trai làng. Chức van xin mãi họ mới tha nhưng cũng tởn tới già.