Có nên tồn tại mô hình chuyên THCS ? - Kỳ 2: Cuộc đua không rõ đích đến

Sau khi Sở GD-ĐT TP.HCM công bố kết quả kỳ thi HS giỏi lớp 9 cấp thành phố năm học 2014 - 2015, một số quận, huyện đã làm thống kê xếp loại từng môn thi. Với 3 môn toán, văn, tiếng Anh là thế mạnh của Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa và cũng là 3 môn thi tuyển sinh đầu vào, kết quả như sau: Môn toán, HS của Trần Đại Nghĩa xếp sau Tân Bình. Môn ngữ văn xếp sau lần lượt các quận Tân Bình, 9, 8, 5, 1. Dù HS Trường Trần Đại Nghĩa xếp thứ nhất môn tiếng Anh nhưng một nguyên phó phòng giáo dục cho rằng đó chưa chắc đã phản ánh thực chất là kết quả đào tạo của trường, vì đa số HS đều học thêm tiếng Anh tại các trung tâm ngoại ngữ bên ngoài nhà trường.

Tôi vốn là một học sinh (HS) chuyên được bồi dưỡng để tham gia các kỳ thi HS giỏi từ tiểu học (trước đây bậc tiểu học cũng có kỳ thi HS giỏi). Những ngày tháng miệt mài ôn luyện, giải đề suốt quãng đời đi học cốt để tham gia kỳ thi HS giỏi các cấp để lại cho tôi nhiều suy nghĩ.

Do ôn luyện thường xuyên nên ít nhiều chúng tôi đều giỏi về môn chuyên nhưng phần lớn giỏi kiểu “gà công nghiệp”. Nghĩa là quen dạng đề, quen kiểu bài cứ thế mà làm theo những kỹ thuật, kỹ xảo đã được nhào nặn, đôi khi không cần suy nghĩ. Do đầu tư rất nhiều cho môn chuyên nên chắc chắn chúng tôi học lệch. Vì thế, để đảm bảo đậu đại học, lúc bấy giờ chúng tôi chọn một trong 2 con đường: Nếu thi đại học theo khối có môn chuyên thì phải dành thêm nhiều thời gian luyện thi bên ngoài 2 môn còn lại. Nếu có định hướng khác thì phải rời lớp chuyên. Giữa lớp 11 và bắt đầu lớp 12 nhiều bạn bè tôi lần lượt xin ra lớp thường để có nhiều thời gian đầu tư cho các môn khác.

Một cách tự nhiên, những năm tháng học chuyên giúp chúng tôi có những kỹ năng trong việc nghiên cứu, tiếp cận nhanh cách vấn đề trong cuộc sống, học tập; có kiến thức nền... Nhưng chúng tôi thiếu rất nhiều kỹ năng cần thiết khác trong giải quyết vấn đề, ứng xử trước các tình huống; lạ lẫm với những gì ngoài môn chuyên... Những điều này càng thấy rõ khi ra nước ngoài học tập.

Bạn bè học chuyên ngày đó giờ đây trong công việc có người thành đạt, người bình thường; người học lên cao, người dừng lại ở bậc đại học; người ở nước ngoài, người trong nước. Chúng tôi giờ đã có con cái ở độ tuổi đi học và trong những câu chuyện nói về việc học của con, đã có lúc chúng tôi nhận ra rằng mình đang tạo áp lực cho con cái khi cái bóng “ngày xưa ba/mẹ là HS chuyên” quá lớn. Nhưng thời gian trôi qua, hình như đến giờ chúng tôi dần đi đến sự đồng thuận rằng học cao không có nghĩa là thành công. Thành công phải là nên người trước rồi mới tính đến bằng cấp. Người bạn tôi ở Úc, nơi có hệ thống trường chuyên bắt đầu từ lớp 7 (high school), mà cha mẹ châu Á luôn thúc đẩy con cái đi học thêm từ nhỏ để thi vào trường chuyên, cho rằng học là chuyện khác, kiếm việc, đi làm, biết cách ứng xử ở đời lại là chuyện khác. “Học nhiều quá, chỉ tội cho tụi nhỏ bị áp lực mà thôi. Không đi chơi, không trải nghiệm, không kinh nghiệm sống thì cũng như không”, người bạn tôi nói.

Ngày trước chúng tôi vào lớp/trường chuyên là do ý thích, chủ động thực hiện. Ngày nay, nhìn lại phần lớn là do ý muốn, sự thúc đẩy của ba mẹ. Hơn cả HS, phụ huynh thường cảm thấy hãnh diện khi con vào được trường chuyên. Cuộc đua trong trường thi của HS là cuộc đua thắng thua ngoài đời đối với nhiều phụ huynh.

Một số thứ thay đổi nhưng tính chất đánh đố và yếu tố thành tích của các kỳ thi HS giỏi dường như vẫn vậy. Giờ đây, tôi vẫn biết rằng để đạt giải nhì kỳ thi môn hóa HS giỏi cấp thành phố, một HS lớp 9 không chỉ học bồi dưỡng trong trường, ngoài trung tâm mà còn cả với những ông thầy luyện thi danh tiếng. Đề thi có những câu ngay cả với giáo viên cũng là quá khó.

Kinh nghiệm và thực tế hiện nay cho thấy học giỏi một hai môn là chưa đủ để HS sau này thành công trong cuộc sống và có ích trong một xã hội. Sự thay đổi của giáo dục Phần Lan sắp tới cũng là điều để chúng ta suy nghĩ về cách giáo dục trong cuộc sống hiện nay. Bên cạnh việc học như lâu nay, HS có thể học phối hợp các môn theo chủ đề mà mình quan tâm, giải quyết một vấn đề cụ thể. Vì thế một mô hình chuyên như lâu nay chúng ta đang làm đã không còn thích hợp nữa. Còn chuyện HS có năng khiếu sẽ được phát huy như thế nào là một câu chuyện khác.