Làm giàu nhờ trồng cây hiếm - “Nhất cử lưỡng tiện” với mai gan

Cây mai gan còn có tên gọi là gừng gió (khác với gừng bình thường), riềng, ngãi xanh, ngãi mặt trời, riềng dại, gừng dại, gừng rừng... Mai gan (tên khoa học Zingber zerumbert sm, thuộc họ gừng Zinbiberaceae) xuất hiện tự nhiên khá nhiều ở vùng núi cao Trà Bồng (Quảng Ngãi), một số vùng rừng núi ở Tây Nguyên và Tây Bắc. Người dân địa phương thường vào rừng nhổ mai gan lấy củ về chữa trị một số bệnh như: ứ huyết, trúng gió, đau bụng, đau nhức sưng tấy..., đặc biệt là điều trị xơ gan cổ trướng.

Cây mai gan cao từ 1m đến 1,3m. Thân rễ dạng củ phân thành nhiều nhánh, lúc non màu vàng và thơm, sau chuyển thành màu trắng và đắng. Lá mọc so le không cuống, mặt dưới có lông rải rác mép lá uốn lượn. Cụm hoa hình trứng mọc thẳng từ thân rễ (sau khi lá mọc) thường có màu lục, khi già màu hồng đỏ, đài và tràng màu trắng, cánh môi màu vàng nhạt. Quả mang hình bầu dục, hạt màu đen, có áo hạt mềm, màu trắng. Mùa hoa và quả vào tháng 5 - 6. Vì thế, có người trồng mai gan để làm cảnh.

Ở vùng đồng bằng, cây mai gan chưa được trồng phổ biến. Hiện trên địa bàn Quy Nhơn (Bình Định) cũng chỉ có chừng vài ba người trồng mai gan lấy củ bán cho một số nơi dùng bào chế thuốc. Sau 2 năm dày công chăm sóc, vườn mai gan của ông Trần Đạt (75 tuổi, ở 141 Ngô Mây, TP Quy Nhơn) có hàng trăm cây. Gieo trồng hết đất vườn tự nhiên, ông Đạt trồng trong chậu đá, bao cát, mai gan vẫn phát triển xanh tốt. Theo ông Đạt, mai gan được ươm trồng vào khoảng tháng 2 - 3 âm lịch, sau 1 năm sẽ cho thu hoạch củ. Việc chăm sóc khá đơn giản, mỗi ngày chỉ tưới nước 2 lần; vì củ mai gan được dùng làm thuốc chữa bệnh nên không bón bất kỳ loại phân nào. Chi phí trồng mai gan rất thấp, nhưng hiệu quả kinh tế cao. Hiện tại ông Đạt đang bán mai gan giá 150.000 đồng/kg. Lúc khan hiếm, giá lên đến 300.000 - 500.000 đồng/kg. Bình quân từ 7 - 10 cây mai gan sẽ cho 1 kg củ tươi. Trong củ mai gan có nhiều tinh dầu, dầu béo và nhựa...

Thân rễ mai gan khoảng 20-30g rửa sạch, giã nhỏ, thêm ít rượu, chắt nước uống chữa trúng gió bị ngất, tay chân lạnh; đồng thời, lấy bã chưng nóng, xoa xát khắp người. Thân rễ mai gan giã nát cùng với lá chàm mèo, đắp làm thuốc cầm máu vết thương, tẩy độc chữa trị nôn nao trong người, chóng mặt muốn ngất xỉu, dùng cho phụ nữ sau sinh để kích thích ăn uống bồi dưỡng cơ thể.

Nhu cầu tiêu thụ mai gan ngày càng nhiều, ngoài một số đơn vị mua để bào chế thuốc, nhiều bệnh nhân xơ gan cổ trướng liên tục đặt mua với số lượng hàng chục kg/người.

Đình Phú - Lê Trang