Còn nhớ năm 2011, ngay sau khi được bầu làm Tổng Bí thư tại ĐH Đảng lần thứ XI, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đến tham dự Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (26.3.1931 - 26.3.2011) và đón nhận Huân chương Sao vàng (lần 2). Tại đây, Tổng Bí thư đã có bài phát biểu căn dặn tuổi trẻ VN rèn đức luyện tài, xung kích đi đầu trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Tổng Bí thư nói: "Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta luôn gửi trọn niềm tin yêu vào thế hệ trẻ - những người chủ tương lai của nước nhà, rường cột của dân tộc, lực lượng xung kích sáng tạo trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc".

Tổng Bí thư đã căn dặn và tin tưởng tuổi trẻ Việt Nam sẽ làm hết sức mình, góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân và toàn dân giữ vững các thành quả cách mạng, thực hiện bằng được mục tiêu cao cả: xây dựng Tổ quốc ta ngày càng hùng cường, đất nước ta ngày càng giàu mạnh, sánh vai với các cường quốc năm châu, như Bác Hồ hằng mong ước. Nếu không làm được như vậy là hổ thẹn với lịch sử, là vong ân bội nghĩa với cha ông chúng ta.

Đồng thời, Tổng Bí thư đề nghị tuổi trẻ ở mọi miền Tổ quốc và ở nước ngoài hãy cùng nhau rèn đức, luyện tài, phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, ra sức học tập, rèn luyện, tiếp thu tinh hoa văn hóa, khoa học, công nghệ hiện đại của nhân loại để trở thành một lớp người mới, một nguồn nhân lực có tri thức, chất lượng cao, cống hiến xây dựng đất nước ta phát triển nhanh và bền vững.

Tại lễ kỷ niệm 90 năm Ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư một lần nữa nhấn mạnh: "Đảng, Nhà nước và nhân dân ta luôn đặt niềm tin yêu và kỳ vọng vào thế hệ trẻ. Để thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng và phát triển đất nước, cần phải phát huy mạnh mẽ hơn nữa vai trò tiên phong, xung kích, sáng tạo của thanh niên với tư cách là lực lượng xã hội đông đảo, trẻ tuổi, giàu tiềm năng. 

Điều đó đòi hỏi Đoàn TNCS Hồ Chí Minh phải tiếp tục đổi mới hơn nữa, nâng cao hơn nữa chất lượng, nội dung, phương thức hoạt động, nâng cao hiệu quả phong trào hành động cách mạng, mở rộng mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên", Tổng Bí thư nói.

Tại buổi lễ này, Tổng Bí thư nhắn gửi thế hệ trẻ: "Tôi mong các bạn trẻ, đặc biệt là các bạn đoàn viên, đảng viên trẻ hãy luôn luôn ghi nhớ ý nghĩa của chiếc huy hiệu mà các bạn đang đeo trang trọng trên ngực áo với lời Bác kính yêu căn dặn "Tay cầm cờ đỏ sao vàng tiến lên". Hãy luôn xung kích tiến lên trong học tập, lao động, sản xuất, chiến đấu, góp sức xây dựng quê hương, đất nước ta ngày càng đàng hoàng hơn, to đẹp hơn, xứng đáng với kỳ vọng và niềm tin yêu của Đảng, Bác Hồ và nhân dân cả nước đối với thế hệ trẻ".

Có lẽ để lại dấu ấn sâu sắc nhất đối với thế hệ trẻ là trong các kỳ đại hội như: Đại hội Đoàn toàn quốc, Đại hội Hội Liên hiệp Thanh niên VN, Đại hội Hội Sinh viên VN… Tổng Bí thư đều đến dự và có những phát biểu truyền cảm hứng trong thế hệ trẻ.

Tại Đại hội đại biểu toàn quốc Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, lần thứ X nhiệm kỳ 2012 - 2017, Tổng Bí thư nói: "Công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng. Vấn đề thanh niên và công tác thanh niên luôn được Đảng và Nhà nước hết sức coi trọng, đặt niềm tin sâu sắc vào lực lượng thanh niên và tổ chức Đoàn. Song bản thân thanh niên và tổ chức Đoàn cũng cần nhận thức sâu sắc hơn nữa vị trí, vai trò và sứ mệnh của mình, nâng cao thức trách nhiệm, không ngừng nỗ lực phấn đấu học tập, dưỡng, rèn luyện nâng cao trình độ tri thức, đạo đức cách mạng để thực hiện được sứ mệnh lịch sử, đầu trong cuộc đấu tranh chiến thắng nghèo nàn, lạc hậu, đáp ứng yêu cầu cách mạng trong tình hình mới, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc".

Tại Đại hội đại biểu toàn quốc Đoàn TNCS Hồ Chí Minh lần thứ XI nhiệm kỳ 2017 - 2022, Tổng Bí thư đề nghị tổ chức Đoàn cần tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ. 

Tổng Bí thư căn dặn: "Thanh niên Việt Nam phải biết yêu thương, quý trọng con người, sống có văn hoá, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, sẻ chia, nhân ái; có tinh thần dũng cảm bảo vệ cái đúng, cái tiến bộ; đấu tranh với cái xấu, cái ác, cái lạc hậu, cản trở sự phát triển; cần cù, sáng tạo trong lao động, lập nghiệp; dũng cảm trong chiến đấu bảo vệ Tổ quốc".

Tại Đại hội đại biểu toàn quốc Đoàn TNCS Hồ Chí Minh lần thứ XII, nhiệm kỳ 2022 - 2027, Tổng Bí thư đặc biệt nhấn mạnh và nhắn gửi tới thế hệ trẻ cả nước hai chữ "Tiên phong". Trong đó, thanh niên phải tiên phong trong lao động, sản xuất, sáng tạo, thực hiện chủ trương đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia; tiên phong, tình nguyện trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị; trong những việc khó, việc mới; sẵn sàng chia sẻ vì cộng đồng; xung phong đến với những vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn; đến với những người nghèo, người yếu thế; sẵn sàng đi bất cứ nơi đâu, làm bất cứ việc gì mà Tổ quốc cần…

Tại Đại hội Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, Tổng Bí thư cũng đề nghị xây dựng một lớp thanh niên có tâm, có trí, có tài, có tính tự trọng và tự chủ. Tổng Bí thư nói: "Tự trọng là có ý thức giữ gìn nhân cách, hình ảnh tốt đẹp của bản thân, của cộng đồng, của đất nước; biết gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc. "Tự chủ" là có khả năng tư duy độc lập, làm chủ bản thân; có "sức đề kháng", biết chọn lọc điều hay, lẽ phải; học tập, lao động, cống hiến bằng chính năng lực của bản thân, không bị tác động bởi những âm mưu và hành vi xấu, độc, tiêu cực…

Trong những năm tháng công tác, dù bận những công việc lớn lao nhưng Tổng Bí thư vẫn dành thời gian gặp gỡ, trực tiếp động viên những tấm gương tiêu biểu trong thanh niên để truyền động lực và tình yêu thương cho thế hệ trẻ. Sự gần gũi ân cần của Tổng Bí thư khiến những người có may mắn được gặp đều cảm thấy vô cùng xúc động.

Tại buổi gặp mặt các đảng viên trẻ tiêu biểu, xuất sắc của thủ đô, Tổng Bí thư nói: "Tôi nghĩ, đã là đảng viên cộng sản thì không có sự phân biệt trẻ hay già, nam hay nữ, không phân biệt cấp bậc, chức vụ, cương vị công tác... Dù ở vị trí nào, làm công việc gì, tất cả đều có một mẫu số chung, tiêu chí chung để đánh giá: đó là có thực sự đóng được vai trò tiên phong, gương mẫu không? Trong Điều lệ Đảng đã xác định, đảng viên trước hết phải tiên phong, gương mẫu. Tiên phong có nghĩa là đi đầu; gương mẫu tức là làm mẫu, làm gương cho người khác noi theo. Tiên phong cả về tư tưởng, sự hiểu biết và về hành động thực tế; những nơi nào khó khăn nhất, gian khổ nhất, hy sinh nhiều nhất cần có mặt của đảng viên. Gương mẫu cả trong việc làm, trong đời sống thường ngày, từ phẩm chất đạo đức, lối sống, tác phong, cư xử đều phải gương mẫu. Ai làm được điều đó thì đều là vẻ vang".

Tại buổi gặp gỡ đảng viên trẻ tiêu biểu toàn quốc học tập và làm theo lời Bác nhân 50 năm thực hiện di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư cũng có cuộc trò chuyện đầy cảm xúc với các bạn trẻ.

Tổng Bí thư chia sẻ về hành trình công tác của mình từ tuổi nhi đồng cũng tham gia công tác Đội, đến tuổi thanh niên làm Bí thư Chi đoàn mong muốn các bạn trẻ phấn đấu để sau này có thể vào Ban Chấp hành T.Ư Đảng. Đặc biệt trong buổi gặp gỡ này, Tổng Bí thư dành nhiều thời gian để nói với các đảng viên trẻ về đức và tài.

"Bác Hồ dạy việc đầu tiên là về Đảng phải tiên phong, gương mẫu, tất nhiên trên từng lĩnh vực chứ không ai giỏi toàn diện, làm tất cả mọi việc. Để tiên phong, gương mẫu thì phải có điều kiện, không phải ai cũng tiên phong, gương mẫu được. Muốn tiên phong, gương mẫu thì cần rất nhiều thứ. Các đồng chí đã có nhiều phong trào, trong Điều lệ Đoàn, phương hướng công tác mà Ban Chấp hành T.Ư Đoàn đề ra, Đảng đề ra. Có phải chăng chỉ cần hai thứ: Phải có đức, phải có tài. Đức đi đôi với tài nhưng đức phải là gốc, đức phải trước tiên. Muốn làm tốt nhiệm vụ của mình mà lại ở vai trò tiên phong, gương mẫu thì càng phải có đức và có tài, vừa có tài vừa có đức. Người không có tài thì không làm được việc gì cả, nhưng có tài mà không có đức thì phá cả cách mạng", Tổng Bí thư nhắn nhủ.

Lẩy các câu Kiều của Nguyễn Du để răn dạy con người về đức và tài, Tổng Bí thư nói: "Trong mối quan hệ tài và đức rất biện chứng ấy thì đức lại là gốc, có đức mới có thể làm được những việc nhân nghĩa, đúng đắn. Chúng ta là đảng viên trẻ, triển vọng còn nhiều, thời gian cống hiến rất lâu dài, nhiệm vụ, trách nhiệm của các đồng chí sẽ rất nặng nề cho nên phải rèn luyện để có đức, có tài. "Rèn đức, luyện tài" trong đó đức phải là gốc, đức không phải chỉ là ăn ở, đối xử với nhau hằng ngày (cái đó là lẽ thông thường), đức là sự trung thành với Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân, đặt lợi ích quốc gia, dân tộc lên tối cao, làm cái gì cũng phải vì đất nước, vì Tổ quốc này".