Đạo diễn Như Lai: Nghệ sĩ cần giúp thay đổi nhận thức cộng đồng

Hơn mười năm trước, người trong nghề đặt nhiều hy vọng vào một tài năng trẻ vừa xuất hiện trên sân khấu kịch nói phía bắc. Dù khi ấy mới chỉ được vào các vai phụ, nhưng chàng diễn viên trẻ đã bộc lộ rõ cá tính riêng, sức sáng tạo giàu nội lực. Anh dễ dàng bước qua những vách ngăn của thể loại chính - bi - bi hài kịch.

Phá bỏ bức tường ngăn trở nguồn tư duy sáng tạo

Lạ là, sau này khi đã đến với kịch hình thể, Như Lai lại được các đạo diễn trong và ngoài nước săn đón cho những vai chính gai góc, mang sức nặng, tầm tư tưởng cao, đòi hỏi khả năng tư duy nghệ thuật lớn. Như Lai đã làm hiện rõ một Brand (của Henrik Ibsen - tác giả lớn người Na Uy) khắc nghiệt với chính bản thân và người thân, để trung thành với nhiệm vụ dẫn dắt loài người lên đỉnh cao của tinh thần. Một nhân vật khó với ngay cả những diễn viên gạo cội trong nghề, vậy mà Như Lai có thể diễn mà như không diễn. Vai thằng bé người rừng hoang dã trong Người đi qua thung lũng (của đạo diễn người Đức Beverly Blankenship) đi tìm lại chính bản thể của mình, tiếp tục là thử thách lớn cho anh. Nhất là khi nghệ sĩ trong nước chưa bao giờ được biết đến loại hình sân khấu đương đại kết hợp giữa ballet, kịch nói và opera. Đó là những đỉnh cao của Như Lai đã vượt qua, khiến người làm nghề phải kính nể.

Đạo diễn Như Lai (đứng) cùng các diễn viên trên sàn tập Tôi ơi! đừng tuyệt vọng! - Ảnh: Ngọc Thắng

Người nghệ sĩ không nên chỉ tạo ra những thứ để giải trí, mà cần nghĩ đến xa hơn là làm công việc của người truyền thông điệp, thay đổi nhận thức trong cộng đồng, để cuộc sống tốt đẹp hơn

Vì sao một nghệ sĩ trẻ lại quyết định rẽ sang con đường còn mịt mù trong  khi cơ hội với kịch nói đang rộng mở trước mặt? Như Lai bảo, đó là lúc anh bắt đầu thấy mình đang trở nên cũ kỹ. Anh thấy cần được phá bỏ bức tường ngăn trở nguồn tư duy sáng tạo, ngôn ngữ nghệ thuật do chính bản thân tự dựng nên. Kịch hình thể (trong đó kết hợp với nhiều loại hình nghệ thuật đương đại) đã xuất hiện đúng lúc, giống như cứu cánh cho kẻ đang muốn nổi loạn. 

Nói một cách công bằng, Như Lai không phải là người tiên phong cho kịch hình thể, nhưng lại là người góp công lớn trong việc mở đường và tạo nên diện mạo cho kịch hình thể Việt. Ngay từ vở kịch thể nghiệm đầu tiên do Nhà hát Tuổi Trẻ dàn dựng - Giấc mơ hạnh phúc của đạo diễn - NSND Lê Hùng, Như Lai đã chứng minh quyết định rẽ sang kịch hình thể là không sai. Anh tiếp tục khẳng định mình với Nhật nguyệt thực, Con bệnh bí hiểm. Và đến tác phẩm 100 phút cuối cùng của Hàn Mặc Tử, Như Lai đã khẳng định tài năng xuất sắc với sân khấu kịch hình thể. Nhưng với anh, điều đó là chưa đủ. Như Lai muốn đi tìm “công năng” lớn hơn của kịch hình thể.

Nghệ thuật cho cộng đồng

Khóa học về nâng cao năng lực sáng tạo kéo dài ba năm của Nhà hát David Glass (Anh) giúp Như Lai thay đổi tư duy làm nghệ thuật của chính mình: nghệ thuật cần tác động đến cộng đồng, giúp ích cho cộng đồng.  

Sau khi có ý tưởng về Stero Man - vở kịch hình thể đầu tiên của VN nói về cộng đồng những người đồng tính nam, Như Lai đã quyết định chủ động tìm kiếm nhà tài trợ. “Thay vì thụ động, chờ đợi có ai quan tâm đến kịch bản của mình, tôi chủ động đi tìm kiếm họ. Lúc đầu mọi cánh cửa như đều khép lại. Tôi cố gắng tạo dựng lòng tin và kiên trì chờ đợi vì cái mới luôn cần thời gian để tiếp nhận”, anh nói. Cuối cùng, sau hai năm anh cũng nhận được câu trả lời mong muốn: “Chúng tôi có thể giúp bạn”. Như Lai quyết thuyết phục những người bạn là diễn viên Công Dũng, Hoàng Tùng, nghệ sĩ múa Hoài Nam, bốn người cùng tham gia khóa đào tạo của Hiệp hội Sân khấu giáo dục Philippines. May mắn là sau đó họ đã tìm được tiếng nói, chí hướng chung. Đạo diễn Agnes Locsin (Philippines) đồng ý dàn dựng cho vở diễn. Stereo Man đã ra mắt vào năm 2006 và trở thành tâm điểm chú ý của báo giới. Tiếp sau đó là Stereo Woman (chủ đề đồng tính nữ) và mới đây là Tôi ơi, đừng tuyệt vọng! (chủ đề bạo hành gia đình). 

Chuyên mục Sáng tạo vì Khát vọng Việt giới thiệu chân dung những người bạn của Trung Nguyên, bất kể tuổi tác, thành phần, trong hay ngoài nước… Họ là những con người đang ngày đêm miệt mài sáng tạo trong các lĩnh vực chuyên môn, đóng góp trí não, tâm sức, truyền đi ngọn lửa khát vọng, tạo cảm hứng cho thanh niên Việt Nam, khơi dậy khát khao đua tranh với thế giới, dấn thân và sáng tạo vì một nước Việt hùng mạnh.

Trong buổi tập Tôi ơi, đừng tuyệt vọng!, Như Lai ngồi lặng yên, chăm chú quan sát từng bước di chuyển, những động tác cơ thể, tiếng kêu, hét của diễn viên. Khác với bình thường, các diễn viên của vở diễn đều là những nạn nhân, họ làm những công việc khác nhau, người bán hoa quả tại chợ Long Biên, người làm giúp việc… Như Lai là đạo diễn đầu tiên đưa những nạn nhân bạo hành và trước đó là người có HIV lên sân khấu cùng với các nghệ sĩ chuyên nghiệp. Với anh, đó là cách những câu chuyện có thể truyền tải thông điệp mạnh nhất. Anh cũng muốn những nạn nhân - những người đã phải chịu đựng bao kìm nén, u uất được giải phóng bản thân, thay đổi cách nhìn cuộc sống. “Họ sẽ cảm giác mình được tôn trọng, để tự tin hòa nhập với cuộc sống, hạn chế những cảm xúc, suy nghĩ tiêu cực”, anh chia sẻ. 

Kịch hình thể còn kén khán giả, những dự án nghệ thuật cho cộng đồng đều miễn phí, Như Lai chẳng giấu việc anh vẫn làm nhiều công việc khác như kế sinh nhai: dàn dựng các tác phẩm xiếc, lên ý tưởng cho các sự kiện, đạo diễn các sự kiện, lễ hội… “Lắm lúc nghĩ, nghiệp của mình cũng tréo ngoe thật. Là diễn viên kịch rồi làm đạo diễn sân khấu, được giải vàng biên đạo”, anh cười. Nhưng anh luôn tin mình đã đi đúng đường: “Nghệ sĩ là những người làm công việc đặc biệt - tạo ra cảm xúc, hôm nay là thứ cảm xúc này, mai là thứ cảm xúc khác. Với tôi người nghệ sĩ không nên chỉ tạo ra những thứ để giải trí, mà cần nghĩ đến xa hơn là làm công việc của người truyền thông điệp, thay đổi nhận thức trong cộng đồng, để cuộc sống tốt đẹp hơn. Nghệ thuật có những quyền năng lớn mà tôi luôn muốn tìm thấy”.

Ngọc An