Quốc hội thông qua cơ chế 'trả tiền cho bị hại, không cần chờ tòa tuyên án'

Sáng 28.11, tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV thông qua Nghị quyết thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử một số vụ việc, vụ án hình sự.

Nghị quyết này quy định một số "cơ chế đặc thù" về xử lý vật chứng, tài sản mà pháp luật hình sự hiện nay chưa có. Để đảm bảo sự thận trọng, tránh gây xáo trộn, nghị quyết được thí điểm trong 3 năm, kể từ 1.1.2025 và chỉ áp dụng đối với các vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo T.Ư về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo.

ẢNH: GIA HÂN

Trả tiền cho bị hại mà không cần chờ tòa tuyên án

Một trong những nội dung rất quan trọng tại nghị quyết, đó là biện pháp trả lại tiền cho bị hại hoặc gửi tiền vào ngân hàng để chờ xử lý.

Trường hợp vật chứng, tài sản là tiền, nếu đã xác định rõ chủ sở hữu, bị hại, số tiền bị thiệt hại, đồng thời có văn bản đề nghị của bị hại, văn bản đề nghị của bị can, bị cáo… thì cơ quan tiến hành tố tụng quyết định trả lại tiền cho bị hại theo thứ tự, tỷ lệ được pháp luật thi hành án dân sự quy định.

Nếu không thuộc trường hợp nêu trên mà chủ sở hữu có văn bản đề nghị thì cơ quan tiến hành tố tụng quyết định gửi tiền vào tài khoản tiền gửi có kỳ hạn mở tại ngân hàng thương mại do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ để chờ xử lý.

Riêng với tiền trong tài khoản bị phong tỏa, nếu có văn bản đề nghị của chủ sở hữu thì cơ quan tiến hành tố tụng quyết định cho chủ sở hữu tài khoản đó được chuyển đổi thành tài khoản tiền gửi có kỳ hạn và quyết định phong tỏa tài khoản tiền gửi để chờ xử lý.

Quá trình xây dựng nghị quyết, có ý kiến cho rằng việc cơ quan điều tra, viện kiểm sát giải quyết bồi thường ngay tại giai đoạn điều tra, truy tố (mà không chờ tòa tuyên án - PV) là không phù hợp về thẩm quyền tố tụng. Nếu đã trả lại hết tiền cho bị hại và sau này phát hiện thêm bị hại mới thì giải quyết thế nào?

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho hay, việc thí điểm trả tiền ngay tại giai đoạn trước xét xử nhằm bảo đảm tốt nhất quyền lợi hợp pháp cho các bị hại trong vụ án. Việc này chỉ được thực hiện khi đáp ứng đủ các điều kiện mà dự thảo nghị quyết quy định.

Theo quy định tại bộ luật Tố tụng hình sự, cơ quan tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng để bị hại biết đến khai báo. Nếu chưa xác định được đầy đủ bị hại và số tiền bị thiệt hại, đương nhiên chưa được phép chi trả mà phải gửi vào tài khoản mở tại ngân hàng để chờ xử lý.

ẢNH: GIA HÂN

Bất động sản bị kê biên vẫn có thể chuyển nhượng

Một chính sách quan trọng khác là biện pháp mua bán, chuyển nhượng vật chứng, tài sản và xử lý tiền thu được từ việc mua bán, chuyển nhượng.

Theo đó, trong trường hợp vật chứng, tài sản là bất động sản, tài sản gắn liền với đất, giấy tờ có giá, chứng khoán… (không có tranh chấp, đủ điều kiện mua, bán) mà chủ sở hữu có văn bản đề nghị thì cơ quan tiến hành tố tụng trưng cầu giám định, yêu cầu định giá và xem xét, quyết định cho bán, chuyển nhượng bằng hình thức đấu giá công khai. Riêng với chủ sở hữu chung mua lại thì không phải đấu giá.

Tổ chức, cá nhân mua, nhận chuyển nhượng vật chứng, tài sản nêu trên phải chuyển toàn bộ số tiền từ việc mua bán, chuyển nhượng vào tài khoản của cơ quan tiến hành tố tụng mở tại ngân hàng thương mại do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ.

Sau khi tiền được chuyển vào tài khoản thì cơ quan tiến hành tố tụng quyết định hủy bỏ biện pháp thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa đã áp dụng.

Có ý kiến cho rằng, nhiều vụ án phải tiến hành giám định lại vật chứng hoặc định giá lại tài sản. Nếu cho phép mua bán, chuyển nhượng như nghị quyết thì sẽ không thể giám định bổ sung, giám định lại hoặc định giá lại.

Giải trình về nội dung này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho biết, việc cho phép mua bán, chuyển nhượng trước khi xét xử sẽ tạo khả năng thu hồi cao và sớm hơn đối với các khoản bồi thường thiệt hại, bảo đảm quyền lợi cho cả bị hại và người bị buộc tội.

Để bảo đảm chặt chẽ, tránh phát sinh hậu quả sau khi xử lý tài sản, nghị quyết đã quy định việc áp dụng biện pháp này phải có đủ các điều kiện như: không làm ảnh hưởng đến việc chứng minh, giải quyết vụ việc, vụ án; không có tranh chấp và thuộc diện được phép mua bán, chuyển nhượng; phải trưng cầu giám định, yêu cầu định giá; phải có sự thống nhất của các cơ quan tiến hành tố tụng trước khi ra quyết định…