Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh thường do các dị tật bẩm sinh làm ứ đọng nước tiểu như bệnh Cacchi-Ricci, hẹp khúc nối bể thận - niệu quản, thận đa nang, sa niệu quản, niệu quản đôi... hoặc do nhiễm khuẩn đường niệu; uống nước không đủ (dưới 1 lít nước/ngày) hoặc mất mồ hôi nhiều, mắc bệnh tiêu chảy mạn... Hiện nay tỷ lệ mắc bệnh có xu hướng tăng do chế độ dinh dưỡng trong bữa ăn của người dân có nhiều thức ăn giàu protein, đường, natri, oxalat...
Triệu chứng
Cơn đau đến đột ngột, rất dữ dội và chỉ ở một bên. Đau bắt đầu ở vùng thắt lưng rồi lan sang phía bụng, nách và các cơ quan sinh dục. Có lúc đau giảm đi nhưng sau đó lại xuất hiện cơn khác dữ dội hơn. Bệnh nhân có thể nôn, buồn nôn, ra mồ hôi, mạch nhanh nhưng không sốt; buồn tiểu nhưng lại không cảm thấy dễ chịu sau khi tiểu.
Điều trị
Không uống nước vì nước tích tụ làm tăng thêm áp lực cho thận và khiến đau thêm. Nên đến bệnh viện, nằm nghỉ, đắp khăn nóng lên vùng thắt lưng; dùng thuốc chống viêm, chống co thắt và chống đau. Niệu quản có đường kính trong 2-4 mm, luôn có sóng nhu động co bóp tống đi, vì vậy nếu sỏi thận có đường kính nhỏ hơn 5 mm thì 90% có khả năng được thải ra ngoài một cách tự nhiên. Nên dùng một số thuốc hỗ trợ như lợi tiểu, giãn cơ trơn, chống viêm. Chỉ phẫu thuật khi sỏi làm bít tắc đường niệu, gây ứ nước thận, sỏi san hô, sỏi quá lớn gây nhiễm trùng đường niệu kéo dài, không có điều kiện áp dụng các biện pháp phá sỏi bằng sóng xung kích, phương pháp tán sỏi (áp dụng với các trường hợp sỏi lớn) sử dụng sóng xung kích làm vỡ sỏi thành những mảnh đủ nhỏ để có thể thải ra ngoài bằng tiểu tiện hoặc bị phân hủy bằng các loại thuốc. Hiện có nhiều kỹ thuật điều trị như tán sỏi ngoài cơ thể, tán sỏi qua da và tán sỏi qua nội soi niệu quản. Sỏi thận rất hay tái phát. Sau 10 năm, có 50% nam và 30% nữ tái phát bệnh, đặc biệt ở những người có tiền sử bệnh trong gia đình hoặc bị mắc bệnh khi còn trẻ.
Phòng bệnh qua chế độ ăn uống
Hạn chế chất can-xi, protein, oxalat, purin, thức ăn mặn... Quan trọng nhất là uống thật nhiều nước (2-3 lít nước mỗi ngày), bảo đảm bài tiết 1,5 lít nước tiểu hằng ngày và nên dành thời gian vận động. Đậu nành chứa rất nhiều oxalat, ăn quá nhiều sẽ khiến can-xi và oxalat kết dính thành khối gây ra sỏi thận. Tùy theo nguyên nhân gây sỏi, người bệnh cần có chế độ ăn khác nhau:
Sỏi canxi: Giới hạn lượng can-xi đưa vào <600 mg/ngày, gia tăng chất xơ (từ rau và trái cây). Không nên dùng các loại nước "cứng".
Sỏi oxalat: Không ăn măng tây, đậu cô ve, củ cải đường, đào lộn hột, rau diếp, đậu bắp, nho, mận, khoai lang và trà. Cảnh giác với thức ăn chua hay các viên vitamin C liều cao.
Sỏi axit uric: Các sỏi này liên quan đến chuyển hóa purin và đôi khi là một biến chứng của bệnh gút. Nên giảm ăn những chất có purin (thức ăn quá nhiều đạm).
Các bài thuốc Nam chữa sỏi thận: Rễ cỏ tranh, bông mã đề, kim tiền thảo, rau ngò ôm, chuối hột... hoặc dùng lá hẹ, trái dứa giã nát lấy nước uống cùng nước dừa xiêm, ngày 3 lần. Hoặc: Kim tiền thảo có tác dụng giải nhiệt, lợi niệu, bài sỏi (giúp tiểu ra sỏi). Cải soong lợi tiểu, thanh huyết, giải nhiệt và giảm đau, nên ăn 100-150 g/ngày. Bài thuốc Tán thạch khiêm thang được tiến sĩ Dương Minh Sơn (Viện Y học cổ truyền) bào chế từ một phương thuốc gia truyền gồm các vị như râu mèo, hoạt thạch, uất kim... cũng điều trị bệnh rất hiệu quả.
TS Bùi Mạnh Hà
Bình luận