Báu vật Phù Nam

Sáng 29.11, Bảo tàng Lịch sử TP.HCM phối hợp với bảo tàng các tỉnh: Long An, Tiền Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, An Giang, Kiên Giang, Đồng Nai tổ chức khai mạc trưng bày chuyên đề đặc biệt: Báu vật vương quốc cổ - Nghệ thuật kim hoàn và trang sức Óc Eo. Có hơn 300 hiện vật khai quật từ các di tích thuộc văn hóa Óc Eo từ năm 1944 đến nay được trưng bày, thể hiện óc thẩm mỹ và trình độ nghệ thuật cao của cư dân văn hóa Óc Eo.

TS Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, cho biết: Sự phát hiện di tích cảng thị Óc Eo - Ba Thê (Thoại Sơn, An Giang) vào năm 1944 của nhà khảo cổ học Louis Malleret là phát hiện mang tính chất đặc biệt quan trọng, mở đầu cho việc nhận thức, kiểm chứng và khẳng định sự tồn tại của vương quốc cổ Phù Nam từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 7. Tiếp đó, các cuộc điền dã và khai quật khảo cổ học từ Kiên Giang cho đến vùng cao trung lưu sông Đồng Nai sau 1975 cũng “khám phá” thêm nhiều di tích quan trọng cùng nhiều hiện vật quý hiếm.

Trong số đó, sản phẩm kim hoàn và trang sức của văn hóa Óc Eo rất đa dạng về loại hình, phong cách và đề tài trang trí được chế tác cầu kỳ, tinh xảo không chỉ là những tuyệt phẩm từ bàn tay khéo léo của nghệ nhân mà còn thể hiện cả tư duy trong đời sống văn hóa tinh thần. Nhưng thật đáng tiếc, lâu nay các hiện vật vô giá ấy vẫn cứ “ngủ yên” trong kho của các bảo tàng...

Mảnh vàng có hình Nam thần

Ròng rã một năm lên ý tưởng, khảo sát và tiếp nhận hiện vật, ý nguyện “hội tụ” các báu vật chưa từng thấy của nền văn hóa Óc Eo để giới thiệu công khai của Bảo tàng Lịch sử TP.HCM giờ mới thành hiện thực. Bà Nguyễn Khắc Xuân Thi, Phó giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, nói: “Khi xem các lá vàng dát mỏng với kỹ thuật chạm, khắc cùng nhiều đề tài trang trí như nhân thần, linh thú, biểu tượng, hoa sen, văn tự..., tôi thực sự kinh ngạc về sự điêu luyện của người xưa. Các vị thần trên các mảnh vàng: Thần Vishnu trong tư thế đứng thẳng, đầu đội mũ trụ, 4 tay cầm những vật đặc trưng như vỏ ốc, cây chùy; thần Surya với tay cầm hoa sen; thần Shiva với con mắt thứ ba giữa trán; thần Kalkin với đầu ngựa, chim thần Garuda cùng những nam thần, nữ thần... hoành tráng và đẹp không thể tưởng tượng”.

Đến khu trưng bày vàng lá, người xem bất ngờ với những cánh hoa bằng vàng vừa hé nở, có hoa đã nở rộ, cạnh đó là những hình ảnh như ốc, bánh xe, mặt trời, mặt trăng khuyết. Tất cả đều được trau chuốt, gia công kỹ lưỡng và kỹ thuật khắc miết, tạo chữ nổi trên lá vàng cho thấy tư duy thẩm mỹ, kỹ thuật tạo chế đã phát triển vượt bậc trong nghề kim hoàn của cư dân Óc Eo. Phần hạt chuỗi được chế tác với nhiều kiểu dáng, kích thước và màu sắc khác nhau. Loại hình chất liệu phong phú: đá quý, đá màu, mã não, thủy tinh và đất nung. Một số hạt còn được chạm, sơn vẽ mặt ngoài với nhiều đề tài rất mỹ thuật. Loại hình vật đeo đặc biệt vừa có chức năng trang sức vừa làm bùa hộ mệnh.

Chuỗi hạt

“Giải mã” nền văn minh cổ đại rực rỡ

Cùng với Chămpa, nền văn hóa Óc Eo là một trong hai nền văn hóa được xếp vào loại rực rỡ nhất của nền văn minh cổ đại VN. Theo TS Hoàng Anh Tuấn: “Qua nhiều cuộc khai quật đã thu về một số lượng lớn các loại hạt chuỗi tại nhiều di tích cư trú. Hạt chuỗi có hình dáng và kỹ thuật tạo tác nhiều nét tương đồng với các loại được tìm thấy cùng thời tại Ấn Độ, Hy Lạp, La Mã… Điều này cho thấy vai trò trung tâm, vị trí thương cảng quốc tế quan trọng của Óc Eo trong việc kết nối kinh tế - văn hóa giữa Óc Eo với các nước trên thế giới”.

TS Hoàng Anh Tuấn cũng cho biết sự xuất hiện của con dấu, từng được sử dụng rộng rãi ở những nền văn hóa lớn thời cổ đại: Ấn Độ và La Mã, là biểu tượng của sự văn minh trong việc thể hiện chức năng quản lý xã hội. Điểm khác biệt ở Óc Eo là con dấu không thành sản phẩm riêng biệt mà được sử dụng kết hợp làm mặt trang trí trên trang sức như nhẫn, mặt dây chuyền. Đề tài chạm khắc mang tính tả thực cao gồm các hình ảnh linh thú (sư tử, bò Nandi), biểu tượng tôn giáo (ốc, rùa, đinh ba), chữ Phạn..., chứng minh cách đây hơn 13 thế kỷ, trình độ điêu khắc nghệ thuật đã đạt đến đỉnh cao. Một số khác mang hình ảnh có thể là nhân thần hay những người có chức quyền trong xã hội Phù Nam, là sự kết hợp của yếu tố trang sức thẩm mỹ thể hiện sự ảnh hưởng của vương quyền và thần quyền trong quản lý xã hội ở vương quốc Phù Nam.

“Trong mấy chục năm làm nghề và gắn bó với cổ vật, tôi chưa bao giờ thấy trưng bày về vương quốc Phù Nam quy mô như lần này. Các báu vật khai quật từ năm 1944 đến nay vô cùng có giá trị lần đầu tiên “đưa ra ánh sáng”, minh chứng cho thời kỳ phát triển hưng thịnh của văn hóa Óc Eo, văn minh Phật giáo của vương quốc Phù Nam, một nền văn minh rực rỡ”. TS Bá Trung Phụ, Trưởng phòng Trưng bày (Bảo tàng Lịch sử TP.HCM)

tin liên quan

Giải pháp đột phá phát triển du lịch An Giang

UBND tỉnh An Giang đã ban hành chương trình hành động về phát triển hạ tầng du lịch giai đoạn từ nay đến năm 2020, định hướng đến năm 2025 nhằm đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh.