Sài Gòn - Gia Định một thời để nhớ - Kỳ 2: Những câu chuyện về chợ Bến Thành

>> Sài Gòn - Gia Định một thời để nhớ: Dinh Xã Tây

Chợ Bến Thành xây xong năm 1914 - Ảnh: Tư liệu do tác giả cung cấp

Theo nhiều tư liệu, lúc đầu phố chợ Bến Thành ở phía đông H.Bình Dương (lúc đó là một huyện của Gia Định). Vì chợ dọc theo bến sông trước thành Phiên An nên gọi là chợ Bến Thành (nghĩa là chợ ở bến sông thành Gia Định). Chợ nằm vào khoảng giữa tính từ cột cờ Thủ Ngữ đến đầu đường Nguyễn Huệ hiện nay.

Năm Minh Mạng thứ 14 (1833), trải qua trận binh lửa với Lê Văn Khôi, phố chợ bị tàn phá không còn nguyên như lúc ban đầu. Thời kỳ thực dân Pháp đánh chiếm Gia Định, chợ được dời đến chỗ kinh Lấp ở quãng giữa đường Nguyễn Huệ. Khi người Pháp muốn dời ngôi chợ cũ ở gần bến sông lùi vào trong, có thông tin rằng họ đã cho người đốt cháy chợ.

Năm 1870, ngôi chợ người Pháp cho dựng lại nằm phía trong kinh Lấp (đường Nguyễn Huệ ngày nay), với cột sắt mái tôn, tường gạch khang trang. Lúc đó đường Nguyễn Huệ có con kinh chạy từ bờ sông Bến Nghé tới cuối đường (hiện là UBND TP.HCM), quẹo sang phía chỗ Nhà hát Thành phố rồi tới Sở thú, cầu Thị Nghè. Con kinh ở đường Nguyễn Huệ lúc đó là phố chợ người Chà và (Ấn Độ), Miên dựng nhà san sát để buôn bán, xen vào có nhà gạch phố lầu của người Pháp trú ngụ và làm văn phòng hãng buôn. Những dãy phố trệt còn dăm ba căn ở cạnh sở Ngân khố, là nhà của người Hoa mở ra bán hủ tíu, thịt quay, cháo cá, cà phê, dăm hiệu thuốc bắc và đôi ba hiệu của người Ấn bán vải, tơ lụa, tạp hóa, cà ri, nước hoa...

Phố chợ mỗi ngày một thêm sầm uất vì trên bến dưới thuyền lục tỉnh lui tới giao thương. Khi tờ báo Lục tỉnh Tân Văn xuất bản, lúc đầu ban biên tập cũng tới đây thuê hai căn phố lầu để làm tòa soạn cho tiện giao dịch với các cộng tác viên.

Chợ Bến Thành hiện tại hồi đó gọi là chợ “Bến Thành mới” hay “chợ mới Sài Gòn”. Khi người Pháp có dự án chỉnh trang mở rộng đường phố Sài Gòn - Chợ Lớn đã dời chợ Bến Thành cũ về khu bùng binh ở giữa các trục lộ: Hàm Nghi Lê Lai - Lê Lợi - Phan Bội Châu - Phan Chu Trinh - Lê Thánh Tôn. Chợ mới này được khởi công xây dựng khoảng năm 1912, đến 1914 thì hoàn thành trên khu đất khoảng 10.000 m2, bao quanh bởi 4 con đường Lê Lợi - Lê Thánh Tôn - Phan Bội Châu - Phan Chu Trinh. Chợ xây bằng gạch, cột kèo sắt, mái ngói, có cột tháp cao treo đồng hồ để cho khách đi chợ xem giờ. Ngày khánh thành chợ được tổ chức rầm rộ. Người từ các tỉnh được báo trước 1 tháng nên nô nức hẹn nhau tới chợ để mua sắm và tham quan. Người Hoa, người Chà và… thì đổ xô đến mua sạp để bày bán thuốc điếu, tơ lụa, thực phẩm. Sáng khánh thành có múa lân, diễn võ, hát hồ quảng, cải lương. Ban đêm có đèn cộ bông, nhạc ngũ lâm và cả nhạc kèn đồng của lính Phú-lang-sa (Pháp) tới giúp vui.

Thời đó, các tay cai tổng, hương chức, điền chủ từ lục tỉnh đi ghe thuyền, xe đò lên Sài Gòn ăn chơi hay mua sắm đồ đạc, nếu ở lại đều tới khu chợ Bến Thành cũ thuê nhà trọ trú qua đêm, vì nơi đây rất tiện cho việc đi chợ và ăn nhậu. Chính vì nhu cầu lớn nên khu này còn có Nam Trung khách sạn được mở ra với sự góp vốn của nhiều cổ đông. Đặc biệt, ở Nam Trung khách sạn từ 17 đến 23 giờ đều có ca nhạc đờn ca tài tử. Đêm thì các cô đầu tới hát, khi cô đầu ngưng hát thì có hát thuật (hát có điệu bộ, cử chỉ, có cốt truyện) xen vào để thay đổi không khí cho đám thanh niên thưởng thức, đỡ ngán.

Được ít năm, chợ Bến Thành cũ cũng phải dời đi để người Pháp lấp con kinh làm đường lớn chạy từ mé sông tới Tòa Đô chính (nay là UBND TP.HCM) với những cơ sở hành chính của người Pháp được lập ra như: sở Ngân khố, sở Thương cảng và con đường được mang tên Charner - một sĩ quan thủy binh của Pháp đánh Nam Kỳ lúc đó. Khi ngôi chợ Bến Thành cũ được dời về địa điểm mới, ở khu phố chợ cũ này người Hoa vẫn duy trì các quán ca lâu, cà phê, hủ tíu và hiệu thuốc bắc. Rồi tiện thể gần bến sông, chiều chiều người dân chài lưới bên những con rạch gần đó mang tôm, cá, cua và rau quả… lên bán ở khu phố này, vì vậy người dân còn gọi là chợ Cũ, nằm trên đường Tôn Thất Đạm, Q.1, TP.HCM hiện nay.

Dự án xây chợ Bến Thành mới Dân số Sài Gòn năm 1970 khoảng 4 triệu người nên ngôi chợ giữa trung tâm thành phố trở nên lỗi thời, chính quyền cũ mở cuộc thi vẽ đồ án để xây dựng một ngôi chợ mới. Có 8 tác phẩm gửi tới dự thi và đồ án của kiến trúc sư Huỳnh Kim Mãng đoạt giải nhất. Theo dự trù vào năm 1972, kinh phí xây dựng chợ lên tới gần 2 tỉ đồng, chính quyền không đủ tài chính nên việc xây dựng chợ mới chưa thực hiện được. Và nhờ thế, TP.HCM có được kiến trúc xưa của ngôi chợ Bến Thành xây dựng từ hồi đầu thế kỷ 20.