Vô cảm và thiếu văn hóa đang lớn dần - Kỳ 2: Cú sốc lớn về văn hóa

“Sốc” là từ rất nhiều nhà văn hóa, nhà giáo... đã thốt lên khi xem hình ảnh, clip đám đông chen lấn, giành giật, coi thường tính mạng bản thân và sẵn sàng đẩy con em mình vào tình huống nguy hiểm; sàm sỡ phụ nữ... ở công viên nước Hồ Tây hôm 19.4.

Du khách hò nhau trèo hàng rào vào công viên trong sự bất lực của lực lượng bảo vệ

Nhà giáo Nguyễn Xuân Khang, Hiệu trưởng Trường Marie Curie, Hà Nội, thẳng thắn: “Không còn nghi ngờ gì nữa, đây thực sự là một cú sốc lớn về văn hóa. Trước hết, nhà tổ chức cũng phải nhận trách nhiệm về sự việc rất đáng xấu hổ, thậm chí là nhục nhã này. Lẽ ra họ phải lường trước tình huống và có những cách thức tổ chức chặt chẽ, chuyên nghiệp hơn. Tuy nhiên, trách nhà tổ chức một thì tôi trách ý thức của những người trèo rào để vào công viên nước hơn nhiều. Tôi thật sự bị sốc khi xem những hình ảnh này. Sốc vì không thể hiểu nổi. Cực kỳ phản cảm!”.

Hành xử a dua, trẻ em lãnh đủ

Trao đổi với PV Thanh Niên, tiến sĩ Nguyễn Trọng An, nguyên Phó cục trưởng Cục Bảo vệ và chăm sóc trẻ em (Bộ LĐ-TB-XH), nói ông không ngạc nhiên khi xem hình ảnh hỗn loạn với dòng người chen lấn, xô đẩy. Bố mẹ cõng, bế, đẩy, công kênh con em lên vai rồi đẩy qua hàng rào chi chít những mũi sắt nhọn như mũi chông để được vào tắm, vui chơi miễn phí ở công viên nước Hồ Tây. Bởi lẽ, những hình ảnh này đã thường thấy ở Hà Nội khi các nhà hàng, siêu thị có chương trình ăn miễn phí, bán hàng giảm giá, khuyến mãi.

Có đáng không khi chỉ vì một vé bơi miễn phí, một cuộc chơi không phải có một không hai gì mà họ phải trả giá quá đắt về nhân cách và ý thức như vậy Nhà giáo Nguyễn Xuân Khang Hiệu trưởng Trường phổ thông Marie Curie, Hà Nội

Theo ông An, hiện tượng này cho thấy một thực trạng xã hội nghiêm trọng, đáng báo động, khi mà cả người lớn lẫn trẻ em hành xử a dua theo đám đông, bất chấp các chuẩn mực về ứng xử, đạo đức. “Nhưng đây không phải là hành động bột phát mà là hệ lụy của sự giáo dục không đến nơi đến chốn”, ông An thốt lên: “Khi mà ngay cả cha mẹ đã không là một tấm gương tốt, chấp nhận sự rẻ mạt tính mạng của con trẻ, chỉ vì nhu cầu vui chơi mà hào hứng đẩy con em mình vượt qua hàng rào, đứng trước nguy cơ tai nạn thương tích, thì đứa trẻ chịu ảnh hưởng rất lớn từ hành vi ứng xử của người lớn nên sự vô cảm, vô ý thức kỷ luật sẽ còn tiếp tục nối tiếp, hình thành ở những thế hệ tiếp theo”.

Chỉ những hình ảnh ông bố, bà mẹ bế con nhỏ cùng vượt rào, nhà giáo Nguyễn Xuân Khang lắc đầu: “Nếu cứ gặp những gì cấm cản là bố mẹ chúng tìm cách vi phạm, luồn lách thì chắc chắn đứa trẻ ấy lớn lên sẽ coi những việc lách luật, vi phạm luật là hiển nhiên và chúng sẽ hành động như vậy một cách bản năng”.

Còn chuyên gia nghiên cứu về tâm lý, tiến sĩ Phạm Ngọc Linh, Khoa Công tác xã hội, Học viện Thanh thiếu niên VN, phân tích: Khi phải chứng kiến cảnh này, đứa trẻ bị tác động rất lớn đến cảm xúc, đứng trước nguy cơ cao ám ảnh trong nhận thức. Trẻ dễ hình thành tính cách hiếu thắng, nảy sinh tâm lý thích bắt chước hành động như người lớn, dễ chai lì cảm xúc, không còn sợ hãi và nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm.

Vô cảm với cái xấu

Quan tâm hình ảnh chị em trèo tường, vượt rào thậm chí rách cả quần áo, chuyên gia xã hội học, tiến sĩ Đỗ Thị Vân Anh, Trường ĐH Công đoàn, nói: “Không giống với vẻ đoan trang, thùy mị vốn có ở những người phụ nữ, họ vượt khỏi giá trị chân, thiện, mỹ chỉ để tranh giành vào công viên vui chơi miễn phí”. Nhưng tiến sĩ Đỗ Thị Vân Anh bức xúc hơn cả là hình ảnh hàng chục nam sinh vây quanh trong hồ bơi có hành vi sàm sỡ, quấy rối tình dục giữa chốn đông người. Theo bà, nó liên tưởng đến nhiều vụ nữ sinh bị quấy rối tình dục trên xe buýt nhưng không nhận được sự trợ giúp từ người khác, dù giữa chốn đông người. “Dù vô cảm hay hèn nhát nhưng cả một đám đông mà không ai dám ra tay ngăn chặn hành vi xấu, sợ ảnh hưởng, liên lụy đến bản thân đã cho thấy một xã hội thực sự bất ổn, khi con người không đủ khả năng phản kháng, ngày càng bất lực trong việc tự bảo vệ mình trước hành vi xấu và thiếu vắng sự bảo vệ, can thiệp mạnh mẽ từ các cơ quan công quyền”, bà Anh nói.

“Có đáng không khi chỉ vì một vé bơi miễn phí, một cuộc chơi không phải có một không hai gì mà họ phải trả giá quá đắt về nhân cách và ý thức như vậy. Trong khi họ có thể thờ ơ đi qua những vụ tai nạn, những vụ mâu thuẫn dẫn tới đánh chửi nhau ở ngoài đường, không một sự giúp đỡ, can ngăn”, nhà giáo Nguyễn Xuân Khang bức xúc. Theo ông, vụ việc ở công viên nước Hồ Tây cũng như hành động bẻ hoa ở lễ hội hoa, tranh cướp đồ ăn ở cửa hàng ăn miễn phí, tranh cướp ấn ở đền chùa… phản ánh rõ nét văn hóa của một thế hệ. Không thể phủ nhận trách nhiệm của giáo dục, trong đó có giáo dục gia đình, giáo dục nhà trường và giáo dục xã hội.

Nồi canh đầy sâu Giáo sư Ngô Đức Thịnh, Giám đốc Trung tâm phát triển và bảo tồn tín ngưỡng, cho rằng: Lịch sử văn hóa ghi nhận một trường hợp đáng sợ trong cách ứng xử với nhau. Bao giờ cũng thế, đám đông luôn dễ bị kích động. Nhưng cách tổ chức đã tăng thêm sự hỗn loạn của đám đông. Sự hỗn loạn đấy là một chỉ báo văn hóa, gọi tên ra nó là văn hóa ứng xử không được giáo dục tử tế. Cả trong ứng xử với nhau, ứng xử với phụ nữ. Những năm gần đây, có cảm giác cứ người VN ra đám đông là loạn. Bây giờ, nhiều khi chỉ hai người cũng chen nhau. Quá đông thì còn chen kinh khủng hơn. Hiện tượng như ở công viên nước là một chỉ báo cho thấy mức khó nói là con sâu làm rầu nồi canh được. Phải nói là sâu nhiều quá, chiếm số đông, đặc xịt trong nồi canh rồi. Trinh Nguyễn (ghi)

Ý kiến Quên hết mọi thứ chỉ vì lợi ích cỏn con Thay đổi ý thức là một việc có thể làm được, nhưng dân mình không chịu làm thôi. Cứ có một việc gì có lợi cỏn con là quên hết mọi thứ xung quanh. Trong nhiều vụ tranh giành, thấy phần lớn là thanh thiếu niên, những người trẻ tuổi. Người trẻ như vậy mà không có ý thức thì làm sao mà thay đổi được cách sống. Phan Hà Anh (Đang sống tại Đức) Chỉ thấy cái lợi trước mắt Chắc chắn tôi không ủng hộ những hành động như vậy! Tâm lý của nhiều người VN là hễ thấy cái gì miễn phí đều tập trung đông, chen chúc nhau. Trong số đó có một bộ phận giới trẻ. Họ chỉ thấy cái lợi trước mắt mà không nghĩ tới tác hại lâu dài và hình ảnh của họ bị xấu đi trong mắt người khác cũng như trong mắt người nước ngoài. Theo tôi, mỗi người phải có ý thức giữ gìn văn hóa, biết kiềm chế những hành động bột phát. Trần Bá Toàn (Sinh viên Trường ĐH Công nghiệp thực phẩm TP.HCM) Hành động thiếu văn hóa Đây là hành động thiếu văn hóa, rất nhức nhối trong xã hội. Nó có tính hệ thống vì những vụ việc tương tự đã xảy ra lâu nay và xảy ra ở rất nhiều nơi. Điều này bắt nguồn từ những nguyên nhân: nhà trường chưa chú trọng dạy đạo đức; mỗi người chỉ biết phần mình, không quan tâm đến người khác; hiệu ứng đám đông - thấy nhiều người khác làm thì làm theo, không để ý đến hậu quả. Những hành động như vậy cần phải được răn đe, nhắc nhở. Bên cạnh đó là tăng cường giáo dục đạo đức, nâng cao nhận thức, ý thức... của mọi người. Đỗ Ngọc Thảo (Quỹ phòng chống thương vong châu Á) Dạy quá nhiều  điều rỗng tuếch Tôi nghĩ đây là một thói đời, thói quen xấu. Về phía ban tổ chức, họ có cái kém là không lường trước sự quá tải vì Hà Nội những ngày này rất nóng, tâm lý ai cũng muốn tìm đến những nơi mát mẻ. Còn về phía những người dân, họ cứ nghe miễn phí là chen chúc nhau đến, “cố đấm ăn xôi” để leo rào vào cho bằng được, bất kể quần áo bị rách, lộ nội y... Ở nước ngoài, tôi thấy ngay cả những chương trình miễn phí họ cũng xếp hàng đàng hoàng, không chen lấn xô đẩy nhau để lấy cái miễn phí đó. Theo tôi, đó là hậu quả của lối giáo dục con người với quá nhiều điều rỗng tuếch, chuyên hô hào khẩu hiệu nên không có hiệu quả. Thạc sĩ Trần Văn Hùng (Phụ trách lớp học Xanh Sơn Nam,  tỉnh Hưng Yên) Như Lịch - Mỹ Quyên (ghi)