Bài học cay đắng từ Formosa: Có nhà máy thép, có ô nhiễm

Không có nhà máy thép nào sạch

Sản xuất thép là ngành không thân thiện với môi trường. Không có nhà máy thép nào là sạch. Nơi nào có nhà máy thép nơi đó có sự ô nhiễm Ông Phạm Chí Cường, Chủ tịch VFMSTA

Theo Hội Khoa học kỹ thuật đúc - luyện kim VN (VFMSTA), để sản xuất được một tấn thép thô bằng công nghệ lò cao sẽ thải ra hơn 585 kg chất thải rắn, trong đó có 455 kg xỉ. Đồng thời, mỗi tấn thép thô sản xuất còn tạo ra 3 m3 nước thải độc hại. Trong nước thải sản xuất thép có chứa hỗn hợp kim loại nặng rất cao, rất nguy hại đến môi trường sống. Ngoài ra, lượng khí thải ra từ việc sản xuất một tấn thép thô có 2,3 tấn khí CO2, cùng các loại khí CO, SO2, NOx, bụi và bụi kim loại... Vì vậy, trong các vùng luyện kim, khí quyển bị nhiễm bẩn thường chiếm tỷ lệ gần 60%. Nếu các loại khí thải này không được xử lý tốt, các hóa chất chứa trong đó sẽ gây ra hàng loạt vấn đề về môi trường như: mưa a xít, cùng với bụi kim loại, sẽ gây nguy hại cho sức khỏe con người, cây trồng vật nuôi trong khu vực.

Ông Phạm Chí Cường, hiện là Chủ tịch VFMSTA, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Thép VN, người đã có hơn 50 năm kinh nghiệm trong ngành thép khẳng định: “Sản xuất thép là ngành không thân thiện với môi trường. Không có nhà máy thép nào là sạch. Nơi nào có nhà máy thép nơi đó có sự ô nhiễm. Vấn đề là ở các nước phát triển, người ta kiểm soát ô nhiễm tốt hơn, chặt chẽ hơn chúng ta”.

TS Tô Văn Trường, chuyên gia hàng đầu về môi trường, nói thẳng: Thứ nhất, phải xác định rõ sản xuất thép đồng nghĩa với ô nhiễm môi trường, đặc biệt với các siêu dự án. Thứ hai, các siêu dự án không thể tự một mình hoạt động được mà phải có những tổ hợp các ngành công nghiệp phụ trợ. Đây đều là những lĩnh vực gây ô nhiễm cao không kém sản xuất thép. Có thể dẫn chứng ngay, VN luôn trong tình trạng thiếu điện. Chính vì vậy, các dự án lớn và nhất là các ngành sản xuất tiêu thụ nhiều điện năng như sắt thép đều có một dự án sản xuất điện đi kèm để tự cung tự cấp nhằm đảm bảo hoạt động. Formosa là một dẫn chứng và một dự án quy mô tương đương Formosa như Hoa Sen - Cà Ná không thể không có nhà máy điện. Và nhà máy điện này gần như chắc chắn sẽ là một nhà máy nhiệt điện than, một công nghệ sản xuất điện đi ngược xu hướng thế giới vì gây ô nhiễm môi trường rất cao. "Nên đừng có viển vông nói rằng không ô nhiễm" - TS Trường nói.

Liên quan đến dự án thép Hoa Sen - Cà Ná, ông Đinh Huy Tam, nguyên Phó chủ tịch Hiệp hội Thép VN, phân tích: Các tổ hợp luyện kim lớn trên thế giới đều được kiểm soát ngặt nghèo về vấn đề môi trường theo các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế. Trong khi đó, Công ty Hoa Sen từ trước đến nay chỉ sản xuất tôn mạ kẽm, ống thép, chưa bao giờ quản lý, sản xuất thép luyện từ lò cao. Vì vậy, trình độ quản lý và sử dụng công nghệ như thế nào trong dự án thép Cà Ná của Hoa Sen là một dấu hỏi lớn. “Thậm chí tôi cũng e ngại về việc kiểm soát vấn đề môi trường của các cơ quan quản lý nhà nước đối với một dự án lớn như thế. Formosa đã là một bài học quá lớn cho cả VN và chúng ta phải xem xét cẩn thận trước khi cho phép đầu tư dự án mới tương tự như vậy”, ông Tam khuyến cáo.

Ông Phạm Chí Cường cho biết, trên thế giới khi đầu tư nhà máy sản xuất gang thép, người ta sẽ chọn địa điểm như thế nào để ít gây ảnh hưởng đến môi trường nhất. Đồng thời cũng phải lựa chọn mọi giải pháp để hạn chế tối đa tác động đến môi trường và người dân. Ví dụ, thảm họa Formosa chỉ mới gây ra ô nhiễm nước biển nhưng còn chất thải rắn, còn chất khí khi luyện kim thải ra rất độc gồm khí dioxin và furan có thể gây chết người. “Công ty Hoa Sen nói không có một giọt nước nào để ra biển thì không gây ô nhiễm là quá nông cạn. Vì nước thải không ra biển thì có thể ngấm ra đất, ra sông ngòi, ao hồ... và cũng gây hại cho môi trường sống của người dân và động thực vật xung quanh nhà máy” - ông Cương nói.

Siêu dự án thép ở Cà Ná được cho là “Formosa thứ 2” Ảnh: Tập đoàn Hoa Sen

Theo TS Tô Văn Trường, ở ngay tại vùng Cà Ná có biển, có cá, có muối thơm ngon nức tiếng, rồi sản xuất tôm giống, có cả những đàn cừu và những cảnh đẹp thiên nhiên mà gần như bất cứ ai đi qua cũng phải dừng lại thưởng thức. Có rất nhiều thứ để tạo ra sinh kế lâu dài cho người dân, cũng có nghĩa là có nhiều thứ để mất. Hãy tưởng tượng về một siêu dự án thép đặt ở đây, ngoài nguyên liệu chính là quặng sắt, sản xuất thép còn sử dụng các nguyên liệu khác như vôi, nước và các chất phụ trợ như hợp kim, điện cực, khí trơ, vật liệu đầm lò. Quá trình sản xuất thép sinh ra các chất thải khí, rắn và tiếng ồn. Ngay cả nước làm mát, nếu không được tuần hoàn tuyệt đối, cũng phát thải độc hại ra môi trường vì trong nước làm mát người ta phải trộn thêm rất nhiều hóa chất độc hại nhằm bảo vệ các thiết bị kim loại và đường ống khỏi bị ăn mòn, chống rêu mốc, cặn làm tắc ống...

TS Tô Văn Trường tính toán, để sản xuất 16 triệu tấn thép, ước tính cần khoảng 4,8 tỉ m3 nước ngọt. Ninh Thuận không cung cấp được. Ông chủ Nhà máy thép Hoa Sen - Cà Ná tuyên bố sẽ lọc nước biển để sản xuất thép. "Tôi nói thật, trên thế giới chưa có nơi nào khử muối nước biển để thành nước ngọt cho sản xuất công nghiệp. Ngay các nước giàu có, người ta chỉ lọc nước trong điều kiện khan hiếm nguồn nước ngọt cho ăn uống và sinh hoạt bởi vì khử muối tốn nhiều năng lượng và rất đắt, chưa nói đến vấn đề môi trường" - TS Trường nói.

Dẫn ba phương pháp lọc nước biển thành nước ngọt là lọc màng thẩm thấu ngược RO (Reversed Osmosis); lọc màng thẩm tích điện xoay chiều và phương pháp dùng nhiệt để bay hơi nước (củi, than, dầu, khí hoặc năng lượng mặt trời)... cả 3 phương pháp này đều khá đắt tiền với giá thành khoảng 50.000 - 100.000 đồng/m3 (tùy theo công suất). "Tôi nói rõ về 3 phương pháp lọc nước biển thành nước ngọt để ông chủ Tôn Hoa Sen thấu hiểu trước khi phát biểu ra công luận" - TS Trường nói.

Các chuyên gia cho rằng với một “siêu” tổ hợp thép như Hoa Sen - Cà Ná không thể chỉ tính toán ô nhiễm của từng nhà máy, làm ĐTM (báo cáo đánh giá tác động môi trường) riêng lẻ mà cần phải tính tới nguy cơ ô nhiễm của cả một chuỗi sản xuất bao gồm những lĩnh vực phụ trợ. Điều quan trọng là phải tham vấn ý kiến cộng đồng một cách rộng rãi, khách quan và minh bạch.