Bao giờ có thị trường điện cạnh tranh?

Phải tách bạch 3 yếu tố then chốt

Đại biểu (ĐB) Trần Hữu Hậu (đoàn Tây Ninh) chỉ rõ, thị trường điện cạnh tranh tại VN "có vẻ còn rất mờ nhạt, rất xa vời" ở cả 3 cấp độ. Với phát điện cạnh tranh, hầu hết điện sản xuất ra phải hòa lưới, truyền tải trên lưới điện do tổng công ty có 100% vốn của Tập đoàn Điện lực VN (EVN) quản lý và vận hành; các nhà đầu tư (NĐT) tư nhân về cơ bản chỉ có thể bán điện cho các tổng công ty này. Với bán buôn điện cạnh tranh, cả 5 đầu mối mua bán buôn hiện tại đều là các tổng công ty 100% vốn EVN. Còn với bán lẻ điện cạnh tranh, tháng 8.2020, Bộ Công thương mới phê duyệt đề án thiết kế mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, và cho đến nay thì "kết quả còn rất khiêm tốn".

Thực tế cũng cho thấy, "trái tim" của hệ thống điện quốc gia - tức Trung tâm điều độ điện quốc gia - chỉ mới chính thức tách ra khỏi EVN chuyển về Bộ Công thương từ tháng 8.2024, còn đang lo ổn định tổ chức, nhân sự. Trong khi đó, "mạch máu" của hệ thống điện quốc gia là hệ thống truyền tải điện đang thuộc Tổng công ty truyền tải điện quốc gia, trực thuộc EVN.

ẢNH: GIA HÂN

Từ thực tiễn nêu trên, ông Hậu cho rằng muốn có một thị trường điện cạnh tranh thực sự thì phải thay đổi triệt để theo hướng tách bạch 3 khâu then chốt của ngành điện, đó là phát điện, truyền tải điện và điều độ hệ thống điện quốc gia. Tuy nhiên, dự thảo chưa có những quy định pháp lý đủ mạnh để mang đến sự thay đổi mang tính quyết định, giúp thị trường điện cạnh tranh vận hành thực sự cạnh tranh, công khai, minh bạch và công bằng.

"Nếu thông qua tại kỳ họp này thì chỉ nên tập trung vào những vấn đề thật sự cấp thiết, đã được đánh giá tác động kỹ lưỡng, làm cơ sở thực hiện mục tiêu trước mắt là bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Nếu sửa đổi toàn diện cần có sự nghiên cứu sâu, xem xét kỹ hơn nên cần qua 2 kỳ họp", ông Hậu nêu ý kiến.

ĐB Thạch Phước Bình (đoàn Trà Vinh) đề nghị dự thảo luật cần quy định lộ trình rõ ràng cho việc chuyển đổi từ cơ chế độc quyền sang thị trường điện cạnh tranh, cũng như các bước thực hiện mở cửa thị trường điện bao gồm bán buôn và bán lẻ điện cạnh tranh. Đồng thời phải quy định trách nhiệm của các cơ quan quản lý trong việc giám sát và điều phối thị trường điện nhằm đảm bảo tính công bằng và minh bạch; đưa ra các quy định về kiểm soát độc quyền của các tập đoàn lớn trong ngành điện nhằm bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng và các NĐT mới.

"Không có đầu tư sẽ không có điện"

Giải trình trước ý kiến của các ĐB, Bộ trưởng Công thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, dự thảo luật Điện lực sửa đổi đã bổ sung quy định về những cơ chế, chính sách chủ đạo để xây dựng và phát triển thị trường điện cạnh tranh ở cả 3 cấp độ, theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước, nhất là vấn đề sản xuất, kinh doanh điện.

Ông Diên khẳng định đến nay đã phát điện cạnh tranh vì có sự tham gia của 52% các NĐT ngoài nhà nước. Về bán buôn điện cạnh tranh, ông Diên nói đã ban hành chính sách mua, bán điện trực tiếp và quy định không chỉ 5 đơn vị được mua buôn điện. Riêng về bán lẻ điện, các quy định về giá, giá 2 thành phần, khung giá theo giờ… đang được sửa.

ẢNH: GIA HÂN

Vẫn theo Bộ trưởng Bộ Công thương, VN có điểm khác với các nước khi không thể theo hoàn toàn cơ chế thị trường, vì đằng sau còn có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. "Đầu vào có cao đến bao nhiêu nhưng đầu ra vẫn phải kiểm soát để bảo đảm được ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội", ông Diên cho hay.

Trước băn khoăn thông qua tại một hay 2 kỳ họp, ông Diên cho biết Quy hoạch Điện 8 xác định đến năm 2030, VN phải tăng gấp đôi công suất và đến năm 2050 phải tăng gấp 5 lần công suất hiện nay. Với mục tiêu này, nếu bây giờ không có luật và không có những cơ chế, chính sách cụ thể thì không thể thu hút được đầu tư. Đến năm 2030 là 14 - 16 tỉ USD, sau năm 2030 cần 16 - 18 tỉ USD mỗi năm để bảo đảm an ninh năng lượng điện. "Không có chính sách thì không có đầu tư, không có đầu tư sẽ không có điện. Điện phải đi trước một bước", ông Diên giải trình.

Bộ trưởng Bộ Công thương khẳng định thêm, dự thảo luật Điện lực sửa đổi cơ bản "mở cánh cửa" cho các NĐT về hệ thống truyền tải. Với hệ thống cao áp và siêu cao áp, đương nhiên phải là Nhà nước, vấn đề đang cân nhắc là để NĐT ngoài nhà nước tham gia 220 kV hay là 110 kV trở xuống. "Nếu các ĐB bấm nút thông qua điện áp 220 kV trở xuống là tư nhân có thể đầu tư để có thể huy động được các nguồn năng lượng tái tạo ở rải rác, phân tán khắp nơi trong cả nước thì chúng tôi cũng chấp hành, nhưng rõ ràng đây là vấn đề an ninh năng lượng quốc gia", ông Diên nói.