Bế tắc khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH?

QUY ĐỊNH CÓ, NHƯNG KHÓ KHẢ THI

Tại Bắc Giang, địa phương có nhiều khu công nghiệp, ông Nguyễn Khắc Điều, Phó trưởng ban Chính sách pháp luật, Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) tỉnh Bắc Giang, cho hay tình trạng nợ lương, nợ bảo hiểm xã hội (BHXH) với số lượng lớn và kéo dài của một số doanh nghiệp (DN) đã và đang ảnh hưởng đến lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động (NLĐ).

Bảo Duy

Theo ông Điều, năm 2017, LĐLĐ tỉnh Bắc Giang đã phối hợp BHXH lập hồ sơ để khởi kiện 6 DN ra tòa. Tuy nhiên, khi nộp hồ sơ khởi kiện đã bị tòa án trả lại đơn với lý do LĐLĐ tỉnh không có quyền đại diện cho cơ quan BHXH kiện đòi BHXH, và việc kiện đòi BHXH cũng không thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án.

Năm 2019, LĐLĐ tỉnh Bắc Giang đã hướng dẫn, hỗ trợ NLĐ khởi kiện ra tòa án đối với Công ty TNHH Duo Vina (H.Lạng Giang) và Công ty TNHH Fourwell Vina (H.Việt Yên). Tổng số tiền nợ bảo hiểm của NLĐ tại 2 công ty này lên tới gần 11 tỉ đồng, chưa kể hơn 9 tỉ đồng nợ tiền lương của NLĐ. Tuy nhiên, những người đại diện theo pháp luật của cả 2 công ty đã xuất cảnh khỏi VN, tài sản của công ty đã được thế chấp tại ngân hàng, nhà xưởng đi thuê, không còn tài sản có giá trị nên không đủ điều kiện để tiến hành hòa giải ngoài tòa án và đảm bảo để thi hành án.

Từ những vụ việc trên, ông Nguyễn Khắc Điều cho hay, việc khởi kiện DN nợ tiền BHXH không mang lại hiệu quả cao. "Thủ tục để công đoàn cơ sở khởi kiện DN phải được sự ủy quyền của từng NLĐ. Đơn cử như Công ty Duo Vina có 429 giấy ủy quyền, Công ty Fourwell Vina có 358 giấy ủy quyền. Trong khi DN dừng sản xuất, NLĐ đã đi tìm việc làm ở nhiều DN khác. Vì vậy, cán bộ công đoàn cơ sở gặp rất nhiều khó khăn để lấy được hàng trăm giấy ủy quyền của NLĐ", ông Điều nói.

PHẠM THU NGÂN

Ngoài ra, theo ông Điều, luật Công đoàn quy định thẩm quyền khởi kiện ra tòa án là của công đoàn cơ sở tại DN. Trong khi đó, cán bộ công đoàn cơ sở là người được chủ DN tuyển chọn, đang hưởng lương từ người sử dụng lao động, nên rất khó thuyết phục họ đứng tên đại diện cho công đoàn cơ sở khởi kiện DN khi có hành vi nợ tiền BHXH.

Ông Vũ Ngọc Hà, Giám đốc Trung tâm tư vấn pháp luật công đoàn (LĐLĐ tỉnh Đồng Nai), cũng cho rằng nợ BHXH là vấn đề rất khó giải quyết, gây bức xúc cho NLĐ. Việc nợ BHXH dẫn đến quyền lợi của NLĐ bị xâm phạm như: không được chốt sổ, không được hưởng các chế độ, không được đăng ký hưởng bảo hiểm thất nghiệp, không được nghỉ hưu…, nhưng rất tiếc là các cơ chế giải quyết về vấn đề nợ BHXH hiện nay chưa hiệu quả.

Theo ông Hà, công đoàn cơ sở rất khó có thể khởi kiện DN. Vì vậy, quy định này gần như không áp dụng được trong thực tế, tổ chức công đoàn không thể khởi kiện DN nợ BHXH. Do biện pháp xử lý hành chính không hiệu quả, hành vi nợ BHXH chưa cấu thành tội phạm và khởi kiện tập thể không thể thực hiện được. Cách duy nhất để NLĐ bảo đảm quyền lợi của mình là phải tự mình khởi kiện DN ra tòa án yêu cầu buộc DN phải đóng BHXH cho NLĐ.

"Chúng tôi đã hướng dẫn, hỗ trợ NLĐ khởi kiện tranh chấp lao động cá nhân về BHXH. Mỗi NLĐ có đơn khởi kiện riêng và khi thụ lý tòa án cũng sẽ tính là một vụ án. Cùng đối tượng khởi kiện và cùng nội dung tranh chấp mỗi NLĐ là một vụ án khác nhau. Số lượng vụ án một tòa thụ lý có thể lên đến hàng trăm, có khi đến hàng nghìn; việc này gây khó khăn, phức tạp cho cả hệ thống tòa án", ông Vũ Ngọc Hà nói.

Ông Lê Đình Quảng, Phó trưởng ban Chính sách pháp luật (Tổng LĐLĐ VN), cho hay: "Việc tổ chức công đoàn đi lấy hết ý kiến ủy quyền của hàng trăm, thậm chí hàng nghìn NLĐ là khó khả thi và cũng ít có công đoàn cơ sở nào đứng ra khởi kiện chủ sử dụng lao động của chính họ. Một bộ phận NLĐ cũng không dám ủy quyền để kiện chủ DN của mình khi bản thân cần việc làm. Trong khi đó, DN luôn trốn tránh, không hợp tác làm việc với các cơ quan chức năng, không ký nhận biên bản đối chiếu công nợ để làm căn cứ hoàn thiện hồ sơ khởi kiện".

SỬA LUẬT ĐẢM BẢO TÍNH ĐỒNG BỘ

Tại hội thảo về bảo vệ quyền lợi của NLĐ bị nợ, trốn đóng BHXH do Tổng LĐLĐ VN tổ chức cuối tuần qua, Phó chủ tịch Tổng LĐLĐ VN Ngọ Duy Hiểu cho biết, công đoàn đã rất nỗ lực đưa 189 vụ tranh chấp ra khởi kiện, trong đó có 29 vụ đã hòa giải thành, 1 vụ tạm đình chỉ, 77 vụ tòa án xem xét thời hiệu khởi kiện, một số vụ khác tòa án không có văn bản trả lời.

Lý giải thêm nguyên nhân vì sao khó khởi kiện DN ra tòa, ông Hiểu chia sẻ: "Mặc dù hệ thống pháp luật đã xác định hành lang pháp lý để giải quyết nợ, trốn đóng BHXH nhưng còn nhiều bất cập, xa thực tế, thiếu thống nhất nên dẫn đến thiếu tính khả thi, khiến tình trạng nợ BHXH gia tăng và diễn biến phức tạp".

Theo ông Hiểu, việc khởi kiện bảo vệ quyền lợi về BHXH chịu sự chi phối của 4 luật: bộ luật Lao động, luật Công đoàn, luật BHXH và luật Tố tụng dân sự. Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng luật, thẩm tra luật đã không để ý đến sự thống nhất, nên các đạo luật có sự mâu thuẫn nhau.

"Có đạo luật yêu cầu công đoàn nói chung có quyền khởi kiện, có đạo luật nêu rõ là công đoàn cơ sở; có đạo luật bắt buộc NLĐ phải ủy quyền, có đạo luật thì yêu cầu chung. Chính vì có sự khác nhau như vậy, nên dù các cấp công đoàn rất nỗ lực đưa các vụ việc ra tòa, nhưng đến nay cơ bản là bế tắc, tòa không thụ lý các vụ việc", ông Hiểu nói và cho biết, Tổng LĐLĐ VN đã từng kiến nghị xem xét sửa các luật để đảm bảo tính đồng bộ; nếu cần thiết thì Ủy ban Thường vụ Quốc hội có thể giải thích luật để công đoàn thực hiện được quyền này.

Để quy định tổ chức công đoàn có quyền khởi kiện ra tòa án đối với hành vi vi phạm pháp luật về BHXH thực sự đi vào thực tế, ông Lê Đình Quảng kiến nghị, các cơ quan chức năng tiếp tục rà soát các quy định của pháp luật có liên quan đến nội dung này và kiến nghị Quốc hội sửa đổi cho phù hợp.

Luật sư Nguyễn Danh Huế (Chủ tịch Công ty luật Hừng Đông) cho rằng, một trong những nguyên nhân khiến việc khởi kiện của tổ chức công đoàn chưa phát huy hiệu quả là do quy định để tổ chức công đoàn khởi kiện được và tòa án chấp nhận thụ lý vụ án phải có giấy ủy quyền của NLĐ.

Ông Huế phân tích: "Kể cả khi đã có đầy đủ giấy ủy quyền thì lúc đó việc tranh chấp sẽ được coi là tranh chấp cá nhân, tòa án sẽ phải xét xử mỗi NLĐ bị nợ BHXH là một vụ án, quá trình tham gia tố tụng tốn nhiều thời gian. Việc tập hợp công nhân cũng gặp trở ngại khi mà họ đã chuyển đi làm ở những DN hoặc địa phương khác. Đối với DN tuyên bố phá sản, dù NLĐ khởi kiện nhưng không tìm được người chịu trách nhiệm thì việc NLĐ đòi BHXH là gần như không thể".

Từ những vướng mắc, bất cập như trên, luật sư Huế đề nghị cần thiết phải sửa đổi hành lang pháp lý liên quan để tạo điều kiện cho tổ chức công đoàn cơ sở có thể tiến hành khởi kiện DN nợ BHXH mà không cần tới sự ủy quyền của NLĐ.

"Cách giải quyết tốt nhất cho vấn đề trên vẫn là cần phải sửa đổi bộ luật Lao động và luật Tố tụng dân sự. Theo đó, nên trao thêm quyền khởi kiện DN nợ BHXH cho tổ chức công đoàn cơ sở cấp trên. Phương án này sẽ tránh được tâm lý e ngại của công đoàn cơ sở cấp dưới khi phải trực tiếp khởi kiện DN, vì thực tế cán bộ công đoàn cơ sở đang nhận lương từ chính DN. Điều quan trọng hơn, mỗi NLĐ cần mạnh dạn lên tiếng, tố cáo các đơn vị, DN vi phạm về BHXH, nhằm đảm bảo các quyền lợi chính đáng cho mình", ông Huế nêu ý kiến.