Chiến dịch bí mật của Mỹ tại Tây Tạng

Ngày 11.7.1961, chính quyền Tổng thống John F.Kennedy (JFK) long trọng tổ chức quốc yến trên đỉnh Vernon để chào đón Tổng thống Pakistan - tướng Ayub Khan trong chuyến thăm Mỹ.

Đây cũng là lần đầu tiên trong lịch sử tư dinh của Tổng thống Mỹ George Washington trở thành địa điểm diễn ra bữa tiệc chiêu đãi khách quý của Nhà Trắng.

Lúc đó, JFK vừa nhận nhiệm sở chưa đầy 6 tháng, nhưng chính quyền của ông đã dính phải những vết nhơ như cuộc tấn công Cuba bất thành trong chiến dịch Vịnh Con Lợn, và cuộc gặp song phương Mỹ - Liên Xô thảm hại diễn ra tại Vienna (Áo), với Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Nikita Khrushchev.

Vợ chồng Tổng thống Kennedy đón tiếp Tổng thống Pakistan Ayub Khan (bìa phải) và con gái Begum Nasir Akhtar Aurangzeb - Ảnh: JFK Library

Có thể nói đó quả là một sự khởi đầu nhọc nhằn đối với chính quyền Kennedy, và tân chủ nhân Nhà Trắng bị đẩy vào tình thế phải lập tức thể hiện năng lực để vớt vát hình ảnh. Cuộc tiếp đón Tổng thống Pakistan là một cơ hội hoàn hảo, theo trang The Daily Beast trích quyển sách có tựa đề From JFK’s Forgotten Crisis: Tibet, the CIA, and the Sino-Indian War (tạm dịch Từ cuộc khủng hoảng bị quên lãng của JFK: Tây Tạng, CIA và chiến tranh Trung - Ấn) của tác giả Bruce Riedel.

Dựa trên ý tưởng của đệ nhất phu nhân Jacqueline Kennedy, người lấy cảm hứng từ hội nghị thượng đỉnh được tổ chức tại lâu đài cổ kính Schönbrunn ở Vienna cách đó một tháng, bữa tiệc hoành tráng được ấn định tại biệt thự của vị Tổng thống Mỹ đầu tiên. Dưới sự bảo vệ nghiêm ngặt của mật vụ và lực lượng thủy quân lục chiến, đoàn khách quý trên những du thuyền sang trọng đã tiến đến nơi tổ chức tiệc nằm trên bờ sông Potomac. Danh sách khách mời gồm có Tổng thống Pakistan Ayub Khan và con gái Begum Nasir Akhtar Aurangzeb, cùng ngoại trưởng và bộ trưởng tài chính.

Về phần chủ nhà, hầu như toàn bộ quan chức hàng đầu của Washington đều có mặt, từ tổng thống, phó tổng thống, các bộ trưởng như Ngoại trưởng Dean Rusk, Bộ trưởng Quốc phòng Robert McNamara, Bộ trưởng Hải quân John Connally, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Lyman Lemnitzer và các phu nhân. Tất nhiên không thể thiếu những nhân vật chủ chốt của Đồi Capitol, như các thượng nghị sĩ J.W.Fulbright, Stuart Symington, Everett Dirksen, Mike Mansfield… Tổng cộng có hơn 130 vị khách được mời chào những món ăn ngon nhất trên 16 bàn tiệc ở bãi cỏ. Tuy nhiên, có lẽ vị khách nhận được nhiều lợi ích nhất trong buổi tiệc đón phái đoàn Pakistan chính là Giám đốc Cục Tình báo trung ương Mỹ (CIA) Allen Dulles.

Vào thời điểm ông Kennedy mời tướng Ayub Khan đi dạo trong vườn, CIA đã triển khai 2 chiến dịch tình báo vô cùng quan trọng tại Pakistan. Trong đó, một vụ khá đình đám được giới truyền thông loan tải cách đó 1 năm khi một máy bay trinh sát U-2 bị Liên Xô bắn hạ bằng tên lửa đất đối không.

Chiếc máy bay này vừa khởi động sứ mệnh bí mật gọi là chiến dịch Grand Slam, xuất kích từ căn cứ không quân Pakistan tại Peshawar. Chính vụ bắn hạ U-2 đã phá vỡ cuộc gặp thượng đỉnh giữa Khrushchev và Tổng thống Mỹ Dwight Eisenhower tại Paris vào năm 1960. Kể từ đó, CIA đã ngưng đưa máy bay trinh sát qua không phận Liên Xô, nhưng vẫn dùng căn cứ gần Peshawar cho những chiến dịch U-2 ít nguy hiểm hơn trên bầu trời Trung Quốc.

Chiến dịch bí mật thứ hai cũng bắt nguồn từ thời chính quyền Eisenhower, nhưng vẫn thuộc dạng tuyệt mật. CIA lúc đó đang ủng hộ phong trào chống Trung Quốc ở Tây Tạng. Từ một căn cứ không quân khác gần thành phố Dacca ở Đông Pakistan (ngày nay là thủ đô Dhaka của Bangladesh), những tay súng Tây Tạng dưới sự huấn luyện của CIA tại Colorado nhảy dù từ các máy bay chuyển quân của Mỹ xuống khu vực bình nguyên, cùng quân nhu và vũ khí. Máy bay U-2 cũng đáp xuống Đông Pakistan sau khi bay qua vùng trời Trung Quốc trong các sứ mệnh do thám. Tướng Ayub Khan đã tạm ngưng chiến dịch Tây Tạng vào đầu hè 1961, để tỏ thái độ giận dữ trước quyết định của ông Kennedy cung cấp hơn 1 tỉ USD viện trợ kinh tế cho đại kình địch Ấn Độ.

Trước bữa tiệc tại đỉnh Vernon, Giám đốc Allen Dulles đề nghị ông Kennedy sắp xếp gặp riêng tướng Ayub Khan, với mong muốn lãnh đạo Nhà Trắng có thể thuyết phục Tổng thống Pakistan đổi ý. Và dường như chiêu này có tác dụng. Phía Islamabad đồng ý cho phép CIA khởi động lại chiến dịch Tây Tạng, đổi lại lời hứa rằng dù Trung Quốc có tấn công Ấn Độ thì Washington cũng không bán vũ khí cho New Delhi trừ phi thông báo trước với đồng minh Pakistan. Tuy nhiên, sau khi chiến tranh biên giới Trung - Ấn bùng nổ năm 1962, Tổng thống Mỹ đã phớt lờ lời hứa đó, gây thất vọng sâu sắc cho ông Ayub Khan.

Chiến dịch của CIA tại Tây Tạng cũng vấp phải những phản đối từ nội bộ Nhà Trắng, bao gồm Đại sứ John Kenneth Galbraith tại New Delhi, người lo ngại Washington sẽ chọc giận Bắc Kinh nếu tiếp tục can thiệp vào chuyện Tây Tạng. Dù vậy, thông qua đó CIA cũng thu thập được những thông tin tình báo thiết yếu về chính quyền Trung Quốc vào thời điểm Mỹ vẫn chưa biết gì về nội bộ nước này.

Các chuyến bay U-2 từ Dacca còn thu thập những tin tức đặc biệt quan trọng để CIA hiểu biết thêm về chương trình phát triển vũ khí hạt nhân tối mật của Trung Quốc ở bãi thử Lop Nor, thuộc phía đông khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương. Tuy nhiên, cuối cùng lo ngại của ông Galbraith cũng trở thành sự thật: chiến dịch CIA đã châm ngòi cho Trung Quốc kéo quân qua biên giới thuộc bang Arunachal Pradesh và Aksai Chin vào tháng 10.1962, làm bùng nổ cuộc chiến tranh biên giới với Ấn Độ. Nó đồng thời cũng tạo ra liên minh Trung Quốc - Pakistan kéo dài đến ngày nay.

Có thể nói thế cuộc chính trị hiện đại của châu Á đã được phân định rõ ràng từ năm 1962. Dẫu vậy, quốc yến tại núi Vernon vẫn được đánh giá là một thành công ngoạn mục về mặt xã hội cho gia đình Kennedy, cũng như thành công về chính trị cho cả Tổng thống Kennedy và CIA, nếu tính đến khía cạnh duy trì được chiến dịch Tây Tạng.