Cối đá

Cối đá to, hay có tên gọi khác là cối đá đại, nặng tới cả vài tạ, được đục đẽo từ một tảng đá xanh nguyên khối lấy từ trên núi thường được dùng để làm cối giã gạo hay úp xuống để làm vật dụng dùng đập lúa ngày mùa. Những chiếc cối đá như vậy nhà nào cũng phải có. Đại đa số các hộ mua từ các thương lái, nhưng cũng có một số ít nhà thì tự chế tác mà nguyên liệu là đá xanh khai thác ở trên núi. Nhà tôi cũng không phải mua cối đá, cha tôi cùng ông nội đã đục đẽo nên chúng từ khi tôi còn chưa ra đời. Chiếc cối đá đại có miệng rộng bằng chiếc thúng , lòng sâu tới gần 50 cm, và nặng tới hơn 2 tạ. Đó là cả một tuần ròng ông và bố tôi phải lên núi xẻ đá, đục đẽo miệt mài rồi sau đó thuê xe vận chuyển về nhà. Không chỉ có chiếc cối đá to, ông và bố còn làm vài chiếc cối nhỡ dùng để giã đậu đỗ, giã cua cùng các thứ gia vị.

Những chiếc cối đá to có thể giã một mẻ được cả gần chục ký lô gam gạo. Chính vì lẽ đó mà suốt quãng đời ấu thơ sống ở làng quê, không chỉ được nghe tiếng chày thậm thịch giã gạo quen thuộc, vui tai, mà chính tôi cũng đã từng nhiều lần phụ mẹ cầm chày giã gạo. Vì cối được sử dụng thường xuyên nên lòng cối theo năm tháng cứ nhẵn thín ra. Không chỉ lòng cối mà mặt đáy của cối đá cũng trở nên nhẵn nhụi bóng bảy, mặc dù mỗi năm mặt đáy của cối đá chỉ được sử dụng trong hai mùa gặt mà thôi.

Năm tháng qua đi, khi mà công nghệ máy móc hiện đại hiện diện ở hầu hết các làng quê với máy gặt đập, máy xay, máy xát gạo thì vai trò của những chiếc cối đá không còn nữa. Chỉ những chiếc cối đá nhỏ, cối đá nhỡ dùng để giã cua, giã đậu đỗ, gia vị chế biến trong các bữa ăn hằng ngày là còn thi thoảng được trọng dụng. Những chiếc cối đá đại không còn được sử dụng. Nhà nào cũng xếp xó chúng vào đâu đó. Có nhà còn cảm thấy khó chịu vì cối đá to chiếm diện tích. Lâu dần, một số người hoài cổ thích sưu tầm đã đi gom hết cả những chiếc cối đá không còn tác dụng kia nữa. Hình ảnh của những chiếc cối đá cũng trở nên vắng bóng, thậm chí mất hẳn. May mắn thay nhà tôi vẫn còn giữ được chiếc cối đá đại, vì bố tôi cũng là một người hoài cổ, ông thích trân trọng chút kỷ niệm công sức mình làm ra nên quyết định không cho và cũng không bán nó với bất cứ giá nào. Và giờ đây nó vẫn được kê ngay ngắn bên bậc thềm phía trước sân nhà để ai đến chơi cũng thích thú và ngắm nghía mãi. Không ít hàng xóm khi nhìn thấy chiếc cối đá nhà tôi ngậm ngùi tỏ ra tiếc rẻ vì đã vứt đi một kỷ vật đã theo họ suốt những năm tháng nghèo khó.

Chiếc cối đá ngày xưa nay vẫn còn đó và tôi tin rằng nó vẫn còn được gia đình tôi lưu giữ như một kỷ vật “gia bảo”, bởi dẫu gì thì nó cũng gắn liền với ông nội, với bố mẹ, đời anh chị em chúng tôi trong những kỷ niệm khó mờ phai… 

Hoàng Phiêu Linh