Để bài giảng của thầy cô hấp dẫn học trò thời AI

Đó chỉ là hai trong số nhiều thách thức mà các nhà giáo đang phải đối mặt trong bối cảnh các mạng xã hội chứa nội dung ngắn và AI đang "phủ sóng" toàn bộ đời sống của người trẻ hiện nay, từ sinh viên (SV) thế hệ Z đến học sinh (HS) thế hệ Alpha, khiến khả năng tập trung của các em bị rút ngắn, theo chuyên gia.

GIÁO VIÊN LÀ NGƯỜI "CHỈ ĐƯỜNG"

Trương Uyên Nhi, HS một trường THPT ở TP.HCM, bộc bạch do thường "lướt mạng", em hay khó tập trung lâu trong những bài giảng kéo dài, thậm chí có xu hướng lướt nhanh các nội dung mà em nghĩ đã biết sơ qua, dẫn đến lười đọc kỹ. Điều này khiến việc học của nữ sinh bị ảnh hưởng khi chỉ nhớ khoảng 60% kiến thức trọng tâm, "còn các phần mở rộng hoặc chi tiết đi kèm lại dễ bị bỏ sót vì não bộ quen "lọc nhanh" thông tin", Nhi kể.

Đó là một trong những nguyên nhân nữ sinh đặc biệt thích thú với các tiết học có tính thực tế cao, cho phép làm việc nhóm hoặc thực hiện các dự án để tạo sản phẩm thật từ những kiến thức đã học.

AI cũng là một vấn đề nổi cộm, khi HS, SV đang lạm dụng khá nhiều, từ nhờ viết văn, giải bài tập môn tự nhiên hay tạo sản phẩm thay cho phần sáng tạo cá nhân. Chưa kể, Nhi cho biết em chỉ thấy thầy cô yêu cầu HS tạo ra sản phẩm từ AI chứ chưa gặp giáo viên (GV) nào hướng dẫn sử dụng AI để hỗ trợ học tập hiệu quả. "Mà khi GV yêu cầu tạo sản phẩm từ AI, các bạn như được "dạy" cách lệ thuộc vào AI", nữ sinh trăn trở.

ẢNH: NGỌC LONG

Nhi kể thêm bản thân em cũng dùng AI, song chỉ để ghi chép nội dung bài giảng và lập kế hoạch học tập, tức xem đây là công cụ hỗ trợ. "Em hy vọng thầy cô không để AI hoàn toàn thay thế quá trình tư duy của HS cũng như không giao yêu cầu mà sản phẩm có thể dễ dàng thực hiện bằng AI", Nhi chia sẻ.

Điêu Hoàng Cát Tiên, SV một trường ĐH tại TP.HCM, thì cho rằng khi AI ngày càng phát triển thì việc dạy học theo lối truyền thống càng trở nên nhàm chán, vì AI có thể tổng hợp, giải thích đầy đủ. Khi này, điều nữ sinh mong đợi ở thầy cô là khả năng nâng cao trải nghiệm học và "chỉ đường" cho SV. "Đây là điều bất cứ công nghệ nào cũng không thể làm được", Tiên nói.

Việc "chỉ đường", theo Cát Tiên là sự hiện diện cần thiết trên đoạn đường đến với đích cuối cùng, giao lại không gian khám phá cho SV chứ không trực tiếp "đặt biển báo" nên đi đâu, làm gì để SV có thể tự hình thành nên trải nghiệm và kinh nghiệm cá nhân, cũng như thực sự hào hứng khi đi được tới đích.

"Theo tôi HS và SV thời nay sẽ thích thú hơn khi được chủ động trong việc học và tìm hiểu kiến thức. Bởi AI cùng lắm cũng chỉ đưa ra được những phương pháp, kiến thức suông như cách giảng dạy của một số thầy cô hiện giờ, không có cảm xúc, trải nghiệm thực tế để chia sẻ", nữ sinh nói thêm.

CHO NGƯỜI HỌC ĐỒNG SÁNG TẠO

Trước những thay đổi của thế hệ người học mới, điều các nhà giáo nên làm là tìm hiểu đặc điểm của HS, từ đó điều chỉnh lại sao cho phù hợp thay vì cứ giữ nguyên phương pháp sư phạm từng được tiếp thu và xem đó là chân lý, theo tiến sĩ Nguyễn Nam, giảng viên tại Trường ĐH Fulbright VN (TP.HCM). Một cách hiệu quả là tìm ra "mối nối" giữa bài giảng với cuộc sống thực tế của người học.

Chẳng hạn khi giảng về thơ thiền thời nhà Lý, nhà Trần, "nếu giảng theo cách truyền thống thì các bạn lại nói thầy giảng buồn ngủ quá". Vì thế thầy Nam phải tìm cách kết nối nhu cầu của SV với thơ thiền, và cuối cùng ra được câu trả lời chính là thơ thiền có thể giúp các bạn vượt qua áp lực, trầm cảm để tìm tới trạng thái thân tâm an lạc.

"Việc tìm ra được "mối nối" đòi hỏi người dạy phải đồng hành với người học. Nếu thầy cô không ý thức người học của mình là ai, việc dạy sẽ mang tính chủ quan và rất khó tạo hứng thú cho các bạn", tiến sĩ Nam phân tích.

Theo thầy Nam một cách tiếp cận khác là cho phép SV đồng sáng tạo nội dung. Chẳng hạn ở tác phẩm Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du, thầy Nam cho rằng sẽ rất khó nếu yêu cầu bạn trẻ hiện nay thuộc lòng hơn 3.000 câu thơ. Nhưng khi trao quyền sáng tạo cho SV, các bạn đã có nhiều cách tiếp cận "không ngờ tới", như rap Kiều, tạo chatbot bói Kiều, hay liên hệ các nhân vật trong Truyện Kiều với vấn đề sang chấn tâm lý hiện nay.

Chung quan điểm, thạc sĩ Trường Tây, nhà đào tạo GV tiếng Anh ở ATS TESOL (TP.HCM) và là GV IELTS tự do, cũng nhận định rằng thầy cô cần tạo cơ hội cho người học đóng góp nội dung vào bài giảng bằng nhiều cách khác nhau, tức "student-generated content". Như thế, bài học sẽ thêm cá nhân hóa, liên quan đến cuộc sống của HS hơn thay vì để các bạn tự hỏi tại sao phải học kiến thức do GV cung cấp và trở nên xao nhãng.

Để làm được điều này, ngoài các yếu tố sư phạm, GV cũng cần xây dựng được sự tin tưởng trong lòng HS, hình thành nên kết nối chặt chẽ giữa thầy và trò. Có như vậy, HS mới tự tin chia sẻ mà không lo lắng mình bị phán xét. Tuy nhiên, thầy Tây cho rằng không nên trao hoàn toàn quyền tự chủ lớp học cho HS ngay lập tức mà nên tăng dần sự tự chủ, từ 20% và sau 3 - 4 tháng thì có thể tăng lên mức 50%. Thầy Tây cũng lưu ý điều này dễ thực hiện hơn ở những lớp học ít HS.

Một điểm đáng lưu ý khác là trong bối cảnh HS quen với việc lướt hết nội dung này tới nội dung khác, lớp học cũng đang thay đổi theo hướng tích hợp đa dạng hoạt động học tập nối tiếp nhau, thay vì chỉ dừng ở việc GV đứng trên bục giảng dạy hết cả tiết. "Khi này, GV là một người điều phối (facilitator), đóng vai trò thảo ra các hoạt động để người học làm việc với nhau và sau đó đưa ra góp ý, phản hồi", thầy Tây chia sẻ.

ảnh: Ngọc Long

TÌM CÁCH ĐÁNH GIÁ PHÙ HỢP

Thạc sĩ Lương Vân Lam, giảng viên ngành truyền thông chuyên nghiệp, Trường ĐH RMIT VN, nhận định để bài giảng hấp dẫn hơn, thầy cô phải sắm vai "người kể chuyện". Bởi bà Lam tin rằng với máy móc, càng đưa nhiều thông tin thì chúng càng biết nhiều hơn. Còn với con người, chúng ta ghi nhớ tốt hơn khi thông tin gắn với một bối cảnh, sự vật, sự việc, tình huống cụ thể.

"Khi GV giúp người học nhận ra kết nối giữa kiến thức và cuộc sống, việc học sẽ trở thành trải nghiệm sống động chứ không chỉ là thông tin khô khan mà AI đưa ra", bà Lam nói.

Một điểm cần lưu ý là cách đánh giá cũng phải thay đổi trong thời đại AI. Thứ nhất, thạc sĩ Lam cho rằng bài tập phải "đời" hơn, gắn với bối cảnh, đối tượng cụ thể trong thực tế. Lúc này AI chỉ có thể hỗ trợ ý tưởng ban đầu, người học phải tự tìm tòi bối cảnh, văn hóa và xã hội để đưa ra câu trả lời cụ thể. Thứ hai, thầy cô nên kết hợp cả đánh giá quá trình (formative assessment) với đánh giá kết quả cuối (summative assessment) của SV.

"Để làm điều này bài tập phải được chia thành các phần nhỏ, SV cần nộp các bản nháp, bài phản tư, có các buổi góp ý, tư vấn và trao đổi giữa hai bên. Cách này giúp thầy cô quan sát sự phát triển tư duy của SV, hạn chế phụ thuộc hoàn toàn vào AI. Bên cạnh đó thầy cô cần yêu cầu người học tìm kiếm, diễn giải thông tin từ nhiều nguồn, để các bạn từ đó phát triển đa năng lực", thạc sĩ Lam chia sẻ.