Doanh nghiệp bất an trước nguy cơ dịch chuyển đầu tư lẩn tránh thuế

Da giày, gỗ... bất an

Ngày 6.12, Bộ Công thương phối hợp với Đại sứ quán Mỹ tại VN và Hiệp hội Thương mại Mỹ tại VN tổ chức Diễn đàn hợp tác VN - Mỹ năm 2024. Tại diễn đàn, ông Tạ Hoàng Linh, Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Âu - châu Mỹ (Bộ Công thương), khẳng định trong thời gian qua, quan hệ thương mại song phương giữa VN và Mỹ đạt tốc độ phát triển hết sức ấn tượng. VN trở thành đối tác thương mại lớn thứ 8 của Mỹ, là thị trường xuất khẩu lớn thứ 4 của Mỹ tại khu vực ASEAN.

Theo bà Anne Benjaminson, quyền Tổng lãnh sự Mỹ tại TP.HCM, việc hai nước chính thức tuyên bố nâng cấp quan hệ lên mức Đối tác chiến lược toàn diện vào tháng 9.2023 đã tạo nền tảng vững chắc, giúp hoạt động hợp tác song phương đi vào chiều sâu, thực chất trên tất cả các trụ cột, trong đó trụ cột kinh tế - thương mại - đầu tư tiếp tục đóng vai trò là động lực trung tâm thúc đẩy quan hệ hai nước. Những biến động về chính sách trong thời gian tới của Mỹ có thể sẽ tác động đến xuất khẩu của VN nhưng cũng sẽ mang lại nhiều cơ hội nếu tận dụng tốt.

ẢNH: NGỌC THẮNG

Vấn đề được các doanh nghiệp (DN) quan tâm lớn nhất hiện nay chính là nguy cơ lẩn tránh thuế, né thuế từ Trung Quốc. Ông Diệp Thành Kiệt, Phó chủ tịch Hiệp hội Da - giày - túi xách VN (Lefaso), nhận định: Thị trường Mỹ là đối tác xuất khẩu lớn nhất của ngành da giày VN. Với những thay đổi về chính sách trong nhiệm kỳ của tổng thống mới, ngành da giày có thể bị ảnh hưởng nhưng theo tính toán thì cơ hội tăng trưởng vẫn nhiều hơn. Tại Mỹ vẫn có những công ty sản xuất da giày nhưng chỉ làm những sản phẩm đơn giản, sử dụng nguyên liệu tổng hợp là chính. Mỹ cũng khó có thể đưa ngành sản xuất da giày về nước do chuỗi cung ứng cực kỳ phức tạp. 

Ví dụ, với một DN có quy mô trung bình 5.000 lao động, chỉ trong vòng 3 năm sản xuất thôi, những mã nguyên liệu đã lên đến xấp xỉ 100.000. Như vậy chuỗi cung ứng ở Mỹ không thể nào thực hiện được. "Chúng tôi cũng đã tính toán thử giá thành, nếu cộng chi phí tăng thuế, cộng chi phí logistics, chi phí vận chuyển thì giá thành vẫn thấp hơn sản xuất tại Mỹ. Hơn nữa, trong chuỗi cung ứng đó thì DN VN cũng chỉ chiếm 25 - 30% giá trị sản phẩm, 65 - 70% giá trị còn lại nằm tại Mỹ", ông Kiệt phân tích.

Tuy nhiên, vấn đề quan tâm hiện nay là nguy cơ nước ngoài chuyển dịch nguồn gốc xuất xứ hàng hóa sang VN để xuất khẩu đi các thị trường thứ ba, trong đó có Mỹ. Điều đáng nói là giá trị sản xuất tại VN rất thấp, có thể chỉ khoảng 5%. Việc này cực kỳ nguy hiểm vì nếu sản phẩm 100 đồng, chúng ta chỉ hưởng được 5 - 10 đồng nhưng phải gánh chịu những đòn trừng phạt từ phía Mỹ, vì góp phần tạo ra thâm hụt thương mại. "Do đó, chúng tôi đề nghị cần phải giám sát, quản lý kỹ DN nước ngoài đầu tư vào VN. Cần hạn chế những DN đầu tư núp bóng, sử dụng ít lao động và chỉ để DN VN hoàn thiện bán thành phẩm", ông Kiệt kiến nghị.

Cùng vấn đề này, ngày 6.12, Hiệp hội Gỗ và Lâm sản VN (Viforest) cũng tổ chức tọa đàm trước các thách thức, rủi ro khi xuất khẩu vào thị trường Mỹ trong thời gian tới. Ông Nguyễn Liêm, Chủ tịch Hiệp hội Chế biến gỗ Bình Dương, thừa nhận: Nguy cơ đối mặt với các vụ kiện từ Mỹ là thách thức cực kỳ lớn. Trong giai đoạn cuối trong thời kỳ cầm quyền trước đây của Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump đã có một số vụ kiện. 

Ở lần cầm quyền thứ hai này của ông Trump, khả năng ngành gỗ bị áp thuế rất lớn. Nguy cơ hiện nay là tình trạng đầu tư chui, đầu tư núp bóng vẫn đang diễn ra. Có những nhà đầu tư Trung Quốc nhờ người đứng tên pháp nhân, vốn bình quân 5 triệu USD cho một dự án, chỉ thuê đất, thuê xưởng gia công. Trong khi đó, các DN lớn đầu tư ít nhất 40 - 50 triệu USD. "Các địa phương Bình Dương, Bình Phước, Đồng Nai là những điểm nóng. Chúng ta không làm sớm, làm nhanh thì không quản lý được các DN FDI đầu tư núp bóng, chúng ta sẽ bị Mỹ điều tra, bị áp thuế trừng phạt gây thiệt hại rất lớn cho DN gỗ VN", ông Liêm lo lắng.

ẢNH: VIFOREST

Ông Nguyễn Chánh Phương, Phó chủ tịch Hội Chế biến gỗ và Mỹ nghệ TP.HCM, cũng đồng tình: "Hiện nay đã xuất hiện nhiều DN, khách hàng tìm đến VN để thay thế cho nguồn cung từ thị trường Trung Quốc, trong đó có những khách hàng lần đầu tiên đến VN. Như vậy tình hình phía trước đang thuận lợi, nhưng dịch chuyển dòng thương mại đã và đang xảy ra. Hiện nay các DN cũng rất đau đầu, bất an nhưng chưa có giải pháp quản lý dòng vốn FDI lẩn tránh thuế", vị này nói.

Cẩn trọng với các nhóm tư vấn "dọn bãi"

Ông Ngọc Hưởng, giám đốc một DN ngành gỗ, chia sẻ: "Các vụ điều tra chống bán phá giá đồ gỗ đã xảy ra vào thời gian trước. Chỉ cần so sánh giá giữa các DN với nhau thôi là rõ. Để tránh nguy cơ bị kiện, tự bản thân chúng ta phải tuân thủ các quy định. Nhưng cơ quan quản lý cần làm chặt để đảm bảo có sự công bằng, chi phí phù hợp. Hiện nay các chính sách của chính phủ Mỹ vẫn chưa cụ thể, nên chúng tôi đang có kế hoạch xây dựng thêm một nhà máy mới cũng phải hoãn lại qua tháng 1 mới tính tiếp".

Ông Nguyễn Liêm đề xuất giải pháp: Nhà nước cần tăng cường quản lý và giám sát việc đầu tư FDI đối với các quốc gia/vùng lãnh thổ nhạy cảm. Nếu thấy dự án của họ quá nhỏ, không mang lại hiệu quả, lợi ích kinh tế mà tiềm ẩn nguy cơ bị điều tra, bị áp thuế thì phải mạnh dạn từ chối, không cấp phép. "Hiện nay ở Bình Dương, Bình Phước có nhóm tư vấn "dọn bãi", chạy giấy phép, hoàn chỉnh thủ tục đầu tư, rất là chuyên nghiệp. Nếu không đề phòng thì làn sóng dịch chuyển lẩn tránh thuế sẽ đổ bộ về vùng Đông Nam bộ, gây ra những hệ lụy lâu dài", ông Liêm cảnh báo. Cũng theo vị này, một trong những giải pháp là DN trong nước phải tự gia tăng nội lực. "Nội lực là cực kỳ quan trọng. Chúng ta đang chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, giảm chi phí sản xuất, tăng lợi nhuận và có thể phục vụ cho việc truy xuất theo yêu cầu điều tra nếu có của phía Mỹ. Thời gian tới, có thể một nhóm DN cùng chí hướng liên kết lại để xây dựng chuỗi, gia tăng sức đối trọng với các DN FDI", ông Nguyễn Liêm nói.

Đồng tình với giải pháp này, ông Nguyễn Chánh Phương thông tin: Trong vài tháng tới có thể các đơn hàng sẽ tăng cao, các DN cần tận dụng cơ hội này để bán càng nhiều hàng càng tốt với chất lượng cao. Đây là thời gian tốt nhất để có thặng dư, tích lũy và từ đó đầu tư xây dựng nội lực. Việc chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ sẽ giúp tiết kiệm chi phí, xây dựng chuỗi cung ứng tự lực tự cường. Ngoài ra, một giải pháp khác là có thể liên kết để sử dụng vật liệu hoặc nguyên liệu từ Mỹ nhằm tăng thiện cảm, chia sẻ lợi ích với thị trường này để cộng sinh và giảm nguy cơ áp thuế.