Đề thi học sinh giỏi dành cho tiến sĩ, giáo sư: Gây mất cảm hứng văn chương

Bạn đọc Đường Văn Lương gửi đến Báo Thanh Niên ý kiến : "Chắc người ra đề nghĩ thi cho vui đó mà. Hoặc người ra đề đã mượn, dịch các đề mẫu các nước khác rồi sửa lại đôi chút cho nó giống với văn học nước nhà. Đề ra kiểu này thật khó chọn học sinh giỏi thực sự vì các em mới ở lứa tuổi ấy chưa thể từng trải, hiểu sâu về mọi ngóc ngách của cuộc sống. Nên các em cứ viết vu vơ càng dài càng tốt, chưa chắc đã hiểu đề".

Câu 2 đề thi như sau:  Nếu xem tác phẩm như một lời phát biểu trước cuộc sống thì phần đề tài, chủ đề có thể xem như là “chủ ngữ” còn phương diện chủ quan của nội dung có thể xem như là “vị ngữ”. (Trích Lý luận văn học, NXB Giáo dục 2002). Em hiểu như thế nào về nhận định trên? Từ “chủ ngữ” mà em yêu thích, hãy làm rõ những phương diện độc đáo, đặc sắc của “vị ngữ” trong một vài tác phẩm ở chương trình ngữ văn trung học cơ sở”. Bạn đọc Phạm Thảo phân tích: Thoạt nhìn tưởng cao siêu nhưng thật ra sai kiến thức trầm trọng vì không hiểu chủ ngữ (subject) và vị ngữ (predicate) là gì cả và có phần lẫn lộn với đề (topic) và thuyết (coment). Về điều này thì phân tích uyên thâm nát óc cả cuốn sách dày mới đủ. Cho nên, nói về văn chương mà lạm dụng ngôn ngữ học vô khi không có đủ thực lực thì rất nguy vì khái niệm ngôn ngữ học thuộc về khoa học hệ thống trừu tượng khách quan cho nên rất gay go , phức tạp, hóc búa và công phu.

Những đề thi gây tranh cãi thời gian gần đây Vào tháng 7.2020, đề văn thi vào lớp 10 chuyên văn của Trường THPT chuyên Khoa học xã hội và nhân văn (trực thuộc Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội) đã gây nhiều tranh cãi. Trong đó, câu nghị luận văn học là câu gây nhiều ý kiến trái chiều, có nội dung: “Nhà thơ Xuân Quỳnh đã viết: Thơ đối với cuộc sống ví như một người con gái đối với gia đình, cái để cho người ta làm quen là nhan sắc, nhưng cái để sống với nhau lâu dài lại là đức hạnh” (Theo Ý thức và thời gian, Tạp chí Văn nghệ quân đội, tháng 9 năm 1973). Từ trải nghiệm văn học của bản thân, em hãy bàn luận về ý kiến trên”. Rất nhiều ý kiến cho rằng, câu nghị luận văn học đã trích dẫn một câu nói có cách so sánh “ngớ ngẩn, tối nghĩa”, quá khó với học sinh lớp 9. Tháng 12.2020, phần lớn ý kiến đều cho rằng đề thi môn văn kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia sáo mòn làm hạn chế sự sáng tạo của học sinh. Trong phần nghị luận xã hội, đề có nội dung: "Bàn về vai trò của dân tộc đối với sự phát triển của mỗi con người, Xuân Diệu viết: "Không đứng vào dân tộc, như cây không đứng vào đất, làm gì có sức chắc chắn để phát triển cho đến tận cùng". Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, anh/chị suy nghĩ như thế nào về ý kiến đó?". Phần nghị luận văn học, đề ra: Trên con đường sáng tạo, Nam Cao đã nghĩ tới "một tác phẩm thật giá trị, phải vượt lên bên trên tất cả các bờ cõi và giới hạn, phải là một tác phẩm chung cho cả loài người". Đó cũng là khát vọng của Nguyễn Minh Châu khi ông trăn trở vì sao văn học Việt Nam "không là văn học của cả thiên hạ, của cả loài người". Bằng hiểu biết và trải nghiệm văn học, anh/chị hãy trình bày suy nghĩ của mình về những niềm khát khao, trăn trở ấy".

Về phía giáo viên, trước khi đưa ra nhận xét về đề thi nói trên, cô Nguyễn Thị Hiền, tổ trưởng tổ ngữ văn Trường THCS Nguyễn Du (Quận 1, TP.HCM), bày tỏ quan điểm về đề thi học sinh giỏi môn ngữ văn. Theo đó, đề thi phải phát huy tối đa sao cho học sinh bộc lộ kiến thức năng lực sở trường quan điểm cá nhân.

Từ đó cô Nguyễn Thị Hiền cho rằng đề thi học sinh giỏi môn ngữ văn của Hà Nội khá tối nghĩa và khó hiểu. Ngay câu một thông điệp tối nghĩa, ngữ liệu là mẩu chuyện tối nghĩa khó hiểu có tính đánh đố học sinh chứ không khơi gợi sự hứng thú. Và như thế thì khó có thể đòi hỏi học sinh thể hiện những bài nghị luận đầy cảm xúc. Trong khi đó cảm xúc là mục tiêu cuối cùng của văn chương.

Theo cô Hiền, cách hỏi câu 2 lòng vòng. "Có thể, ý của người ra đề muốn thể hiện một nội dung đã có trong bài Tiếng nói văn nghệ của nhà văn Nguyễn Đình Thi trong sách giáo khoa ngữ văn lớp 9 tập 2. Tuy nhiên nhà văn có cách viết rất hay khi đưa ra mối quan hệ giữa con người và tác phẩm rất hình tượng chứ không khô khan và khó hiểu như đề thi", cô Hiền nhận định.

"Tôi e rằng người ra để đang có quan niệm  phải khó, cao siêu mới là giỏi. Quan niệm như vậy chưa phải là đúng bởi văn chương bởi văn chương là cách cảm thụ vẻ đẹp tinh tế nhất của ngôn từ.  Phải khơi gợi, đánh thức học sinh bộc lộ những năng lực cảm thụ và diễn đạt ngôn từ một cách tinh tế nhất thì mới là đề hay", cô Hiền giải thích thêm.

Từ đó cô Nguyễn Thị Hiền khẳng định nếu còn quan điểm cao siêu mới là giỏi thì sẽ triệt tiêu sự hứng thú của học sinh với môn ngữ văn. Học sinh giỏi môn ngữ văn là biết thể hiện cách diễn đạt tinh tế nhất, có cách tiếp cận vấn đề mới mẻ và sáng tạo nhất thể hiện ngôn từ đây cảm xúc.