Hàng Việt gian nan giữ sân nhà - Kỳ 3: Liên doanh, tái cấu trúc hay gia công?

Theo các chuyên gia, doanh nghiệp Việt buộc phải đứng trước 3 lựa chọn: liên doanh với đối tác ngoại để nâng vị thế thương hiệu và chất lượng sản phẩm, hoặc quyết liệt cải tiến đầu tư, nâng chất lượng sản phẩm, hoặc chấp nhận làm thuê, gia công cho doanh nghiệp ngoại.

Không có chiến lược đúng, DN sản xuất trong nước chỉ biết làm gia công hoặc bán cho DN ngoại - Ảnh: N.N

Liên doanh hợp tác với doanh nghiệp (DN) ngoại không phải là lựa chọn mới mà thực tế hơn 20 năm trước, đã có nhiều DN trong nước lĩnh vực sản xuất đã tiến hành. Và thực tế, không phải cái bắt tay nội - ngoại nào cũng cơm lành canh ngọt.

Bắt tay và... mất trắng

Lịch sử phát triển của cộng đồng DN Việt từng chứng kiến nhiều cái bắt tay song thực chất là thâu tóm. Đơn cử như trường hợp thương hiệu nước giải phát Tribeco, từng liên doanh với một đối tác của Đài Loan, sau một thời gian đã chính thức thuộc về Uni - President VN, công ty có 100% vốn nước ngoài. Hoặc với trường hợp hợp tác giữa thương hiệu kem đánh răng Dạ Lan với Colgate, đến nay, trên thị trường sản phẩm kem đánh răng Dạ Lan đã vắng bóng hoàn toàn.

Không nên làm nửa vời Chuyên gia tư vấn chiến lược Robert Trần nói: “Chính phủ phải ngồi cùng các nhà tư vấn vào hằng tháng, hằng quý để nắm bắt thị trường và sức khỏe một DN một cách tốt nhất. Về phía DN nội, nên dũng cảm cải tổ, thuê các nhà tư vấn giỏi, làm thị trường thật tốt, không nên làm nửa vời và kiểu vừa làm vừa nghe ngóng hàng xóm. Tôi chứng kiến không ít trường hợp DN Việt sẵn sàng bỏ ra lượng tiền lớn chỉ để thuê một ca sĩ, diễn viên, người mẫu xuất hiện trong một sự kiện của công ty nhưng không dám bỏ nửa số tiền đó để thuê các công ty nghiên cứu thị trường tìm hiểu thị trường một cách bài bản”. Đồng ý quan điểm này, ông Ngãi cũng cho rằng, DN Việt đôi khi ngại tốn tiền để làm thị trường cho sản phẩm song lại không thấy “đau khổ” khi toàn bộ cơ ngơi DN của mình rơi vào tay những công ty nước ngoài.

Hoặc với ngành điện tử, trước thời điểm VN được tháo bỏ lệnh cấm vận, VN từng có thương hiệu điện tử mang tên Viettronic có “số má” tại thị trường nội địa. Tuy lắp ráp từ các linh kiện của Hãng Panasonic, song các sản phẩm lắp ráp như radio cassette, ti vi đen trắng 14 inch hiệu Viettronic đã “vang bóng một thời” tại thị trường nội địa và tạo dấu ấn tốt cho người tiêu dùng VN. Tuy nhiên, sau khi Mỹ dỡ bỏ cấm vận, hàng loạt các DN điện tử nước ngoài ồ ạt vào VN, chủ yếu lắp ráp để hưởng ưu đãi thuế nhập khẩu và kể cả không loại trừ khả năng tiến đến thôn tính thị trường Việt, Viettronic nhanh chóng liên doanh với Sony, Panasonic, Toshiba... Đến nay, thương hiệu điện tử Viettronic cũng vắng bóng trên thị trường, nhường chỗ cho các thương hiệu danh tiếng đến từ Nhật, Hàn, Thái.

Với ngành hàng bán lẻ, cũng nằm trong chiến lược đón đầu hội nhập sâu, cách đây hơn 6 năm, sau khi VN gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới, đã từng có dự án liên kết giữa các nhà phân phối nội được gọi là Trung tâm phân phối VN, do Co.opMart, Hapro, Phú Thái và Satra thành lập. Mục đích là bảo vệ ngành bán lẻ và sản xuất nội địa trước làn sóng bán lẻ ngoại vào VN. Tuy nhiên, đến nay dự án này dường như mới chỉ nằm trên giấy. Lựa chọn liên doanh cũng chỉ là một trong các giải pháp tốt nhất cho nhà bán lẻ nội, song với chuyên gia tư vấn chiến lược Robert Trần, những cái bắt tay này không hứa hẹn điều “sáng sủa” cho hàng Việt mà sẽ có sự “xâm lấn” từ từ của các thương hiệu ngoại.

Tự thân vận động là tốt nhất

TS Nguyễn Văn Ngãi, chuyên gia kinh tế, cho rằng liên doanh với các DN nước ngoài là cách làm phù hợp để bảo vệ thị trường nội địa. Tuy nhiên, các DN VN phải tìm câu trả lời cho câu hỏi, DN nước ngoài có vốn lớn, công nghệ cao, quản lý hiện đại... thì họ cần gì ở đối tác VN? Phải xác định rõ để tránh khỏi tình trạng sau bao nhiêu năm liên doanh, đến lúc phía nước ngoài rút ra thì DN nội không còn gì.

Cho rằng liên doanh là cách làm phù hợp và là cách học hỏi nhanh nhất về kinh nghiệm quản lý, quy trình sản xuất, công nghệ... nhưng ông Ngãi cũng thừa nhận, suốt nhiều năm qua ít có mô hình liên doanh nào thành công mà ở đó, DN VN phát triển mạnh mẽ khi thừa hưởng được kết quả của quá trình hợp tác. Vì thế, xét về lâu dài và bền vững, DN VN phải tự đứng trên đôi chân của mình, cải thiện và nâng cao năng lực cạnh tranh, xây dựng thương hiệu và sản phẩm đủ tạo niềm tin cho người tiêu dùng.

Ông Robert Trần cũng đánh giá liên doanh với đối tác ngoại thực tế có 2 mặt. Một số ký kết chỉ mang tính hình thức, đi đường vòng để giúp DN nước ngoài hợp thức hóa sự có mặt sau này tại thị trường nội địa. Loại thứ 2 là mong muốn phát triển tốt hơn, song thực tế như các ví dụ kể trên, DN nội đã bị thôn tính bởi đối tác ngoại chỉ sau thời gian ngắn. Nên thời gian qua, DN tư nhân ở VN tự thân vận động là chính.

Khẳng định vai trò định hướng chủ đạo vẫn phải của nhà nước, ông Ngãi nhận xét nhà nước đang thiếu chính sách khuyến khích DN đầu tư vào lĩnh vực chế biến, phân phối hàng hóa. Gần đây có dấu hiệu tích cực khi các DN VN đầu tư vào nông nghiệp, nhưng cần có nhiều hơn nữa. Hàng hóa nông sản kém chất lượng của Trung Quốc nhập khẩu vào VN tràn lan. Tầng lớp lao động có thu nhập thấp vẫn đang chuộng hàng giá rẻ, vì thế hàng hóa kém chất lượng tập trung vào đối tượng này. Khi VN mở cửa hội nhập ngày càng sâu rộng thì phải chấp nhận kinh tế thị trường nhưng vẫn có cách để bảo vệ thị trường nội địa bằng hàng rào kỹ thuật.

Bàn về tương lai làm gia công, ông Robert Trần phản biện: Bản chất của gia công không xấu. Nhiều công ty lớn tại Hàn Quốc, Đài Loan vẫn làm gia công cho các hãng giày lớn Adidas, Puma, Nike và tồn tại cả 100 năm nay. “Vấn đề của chúng ta làm cần có chiến lược mạnh mẽ quyết liệt để bảo vệ thị trường VN, bảo vệ sản xuất trong nước trước sự “công phá” của sản xuất ngoại chứ không phải việc làm gia công hay xây dựng thương hiệu riêng”, ông Robert Trần nói. Và để làm được điều này, ngoài định hướng của Chính phủ, tính chủ động của chính DN đóng vai trò quyết định “thân phận” của mình.

Tôi có ý kiến Cần giúp nông dân làm ăn căn cơ hơn Nhiều bạn đọc đã nêu ý kiến như thế sau khi đọc loạt bài Hàng Việt gian nan giữ sân nhà đăng trên Thanh Niên từ ngày 27.4. Loay hoay với cây trồng Thật xót xa khi nông dân phải chịu cảnh một nắng hai sương rồi đến mùa thu hoạch phải bán đổ bán tháo hay nhờ vào sự “nghĩa tình” của xã hội để vớt vát được chút nào hay chút ấy. Một đất nước thuần nông nghiệp mà để nông dân phải loay hoay với các loại cây trồng, không có quy hoạch, không trợ giá nông sản, để mặc họ tự bơi mà chẳng ai chịu trách nhiệm, quá lạ lùng! Nguyên Dũng (dungdongnai1965@yahoo.com) Nền nông nghiệp bấp bênh Một đất nước nông nghiệp nhưng có nền nông nghiệp bấp bênh nhất, có nông dân khốn khổ nhất, tại sao như vậy? Một quốc gia có đến 70% là nông dân, xuất khẩu nông sản nhất nhì khu vực, một đất nước có lượng tiến sĩ, giáo sư nhiều so với thế giới nhưng chẳng có đề tài nào về nông nghiệp? Nam Ân (mantayvuongdn@gmail.com) Cần một hệ thống phân phối mạnh Bảo quản yếu, hệ thống phân phối hầu như không có là một lỗ hổng rất lớn cho đầu ra của nông sản Việt. Cứ để nông dân tự mình chạy ngược xuôi để bán nông sản, rồi bị ép giá thì chẳng bao giờ họ khá lên được. Tôi thấy vai trò của nhà nước rất yếu trong những chuyện này. Đình Dân (dinhdan192@gmail.com) Sao lại như thế ? Tại sao lại để cho nông sản Trung Quốc hoành hành ngay trên một quốc gia có thế mạnh về nông nghiệp như nước ta như vậy? Họ nhập lậu hay có sự cho phép? Những câu hỏi này có khi nào được đặt ra và giải quyết rốt ráo ở một hội nghị chính thức cấp quốc gia hay không? Giá ngay tại vườn thì rẻ như bèo, mà đến tay người tiêu dùng thì đội lên gấp nhiều lần. Vậy làm sao nông dân sống nổi? Bảo Thịnh (baothinh56@gmail.com) Ban CTBĐ (tổng hợp) Nếu các cơ quan quản lý nhà nước có giải pháp tốt, tham mưu kịp thời cho Chính phủ để hoạch định phát triển nông nghiệp đáp ứng yêu cầu thực tế thì nông sản đâu có chìm nổi như bây giờ. Thấy các ngành các cấp họp nhiều, nói nhiều về chuyện này nhưng kết cục chẳng khá lên, vậy bớt họp hành đi, hãy bắt tay vào làm cho người nông dân bớt khổ.   Hà Nuôi (Q.Gò Vấp, TP.HCM) Người nông dân một nắng hai sương dãi dầu trên đồng ruộng, nương rẫy làm ra nông sản nhưng ế ẩm không bán được lại bị thương lái, nhất là thương lái Trung Quốc ép giá buộc phải vứt bỏ. Vậy mà các bộ ngành, nhất là Bộ NN-PTNT vẫn chưa thấy có động thái gì giúp nông dân vượt qua “cơn bĩ cực” này. Trần Văn Tùng (Q.12, TP.HCM) An Phong - Bùi Chiến (thực hiện)