Văn hóa Xem - Nghe

'Kẻ kiến tạo' và những phim đáng xem về sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo

Thế Sang - thesang0497@gmail.com

01/10/2023 07:45 GMT+7

Những năm gần đây, phim về sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng thịnh hành ở Hollywood. Kẻ kiến tạo (The Creator) - tác phẩm của đạo diễn tài năng Gareth Edwards - là phim mới nhất làm về đề tài này, được các nhà phê bình hàn lâm lẫn khán giả đại chúng yêu thích.

Phim Kẻ kiến tạo có kinh phí 80 triệu USD, do hãng 20th Century Studios phát hành. Đạo diễn Gareth Edwards bộc bạch rằng phải cố sắp xếp sao cho với số tiền đầu tư không quá lớn (phim bom tấn Hollywood thường có mức đầu tư trung bình từ 100 triệu USD trở lên), chủ đề về sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo được bộc lộ đầy đủ bên trong câu chuyện mang tầm vóc sử thi là con người khởi chiến chống lại máy móc.

Phim kể về hành trình của Joshua (John David Washington đóng) tìm và phá hủy thứ vũ khí có khả năng tiêu diệt sự sống của nhân loại, sau sự kiện AI trỗi dậy và làm thay đổi mãi mãi tương lai loài người. Phim ra rạp Việt ngày 29.9.

Trong dòng phim khoa học viễn tưởng, sự trỗi dậy và áp đảo của trí tuệ nhân tạo là một mảng lớn, cực kỳ thú vị vì nó chạm đến nhiều thứ nằm ngoài sự hiểu biết của con người, đồng thời gợi lên nhiều câu hỏi về sự tồn sinh và lương tri.

Gần đây nhất có thể kể đến phim M3GAN của đạo diễn Gerard Johnstone, tân binh đầu tiên của dòng phim kinh dị, ra mắt hồi tháng 1 năm nay. Phim có cốt truyện khá đơn giản, một cô bé người máy tên M3GAN được nữ kỹ sư công nghệ (Allison Williams thủ vai) chế tạo nhằm đảm đương nhiệm vụ "bảo mẫu", thay mình chăm sóc cho đứa cháu gái mà bố mẹ vừa qua đời. Ban đầu M3GAN rất vâng lời, nhưng càng ngày "lỗi" lập trình càng nhiều và M3GAN trở nên dữ tợn, giết người. Cái khéo của phim là không "lên gân" trong việc truyền đi thông điệp về việc giáo dục con cái cũng như sự lệ thuộc vào công nghệ trong giáo dục con trẻ.

Một phim về sự trỗi dậy của AI đẹp đến nao lòng, là Blade Runner 2049 của Denis Villeneuve - "anh tài" của những tác phẩm làm về sự khắc khoải của con người. Nối dài những tác phẩm trước của nhà làm phim này, Blade Runner 2049 đặt ra câu hỏi hiện sinh lớn của người máy: Ta là ai trong thế giới này? Đối với phần phim kinh điển cùng tên ra mắt năm 1982 của Ridley Scott, sự ám ảnh về bản dạng này vẫn chưa đến mức quyết liệt như trong phim của Denis Villeneuve.

Những tác phẩm trên vẫn chưa đáng sợ bằng 2 phim Ex Machina (2014) của đạo diễn Alex Garland và ra mắt sau đó 4 năm là Upgrade (2018) của nhà làm phim Leigh Whannell - khi trí tuệ nhân tạo kiểm soát hoàn toàn con người và dự báo một tương lai vô cùng u ám.

Ex Machina là tác phẩm đẹp, cách kể chuyện từ tốn, màu sắc đầy nghệ thuật, tạo hình nhân vật ấn tượng. Phim kể về Ava (Alicia Vikander đóng), một người máy được chế tạo và biệt lập trong môi trường riêng biệt để phục vụ cho mục đích nghiên cứu, nhưng về sau đã tự quan sát hành vi của con người và quay lại thao túng con người. Cảnh cuối cùng trong phim - khi Ava đã hoàn toàn tự do, là một trong những cảnh "đắt" trong lịch sử phim ảnh cũng như dòng phim về AI. Tại lễ trao giải Oscar lần thứ 88, phim thắng 2 giải là Kỹ xảo xuất sắc nhất và Kịch bản xuất sắc nhất.

Có phần đen tối và bạo lực hơn Ex Machina, phim Upgrade của đạo diễn Leigh Whannell (có Logan Marshall-Green đóng chính) kể về sự chiếm hữu thân xác con người của trí tuệ nhân tạo từ đầu đến cuối. Và thông qua sự kiểm soát này, AI đã "xử" con người một cách phi nhân tính. Phim được các nhà phê bình yêu thích với mức chấm 88% (đạt chứng nhận "tươi") trên Rotten Tomatoes với nhiều lời khen.

Nếu không đề cập đến câu chuyện vĩ mô mà nói đến việc AI "chữa lành" và bầu bạn với con người, Her (2013) của đạo diễn Spike Jonze (có tài tử Joaquin Phoenix đóng chính) là phim đáng xem. Trong một thế giới không xa, khi AI trở thành một phần không thể thiếu, nó có thể tham gia vào cả quá trình giải quyết các vấn đề tâm sinh lý của con người. Nhưng đến bao lâu và ở mức độ nào, liệu con người có thể sống tách nhau ra và tự hạnh phúc với trí tuệ nhân tạo vô tri vô giác giữa cuộc tồn sinh? Nhân vật của Joaquin Phoenix như là một ẩn dụ trong hành trình đi tìm câu trả lời cho những câu hỏi đó. Tác phẩm nhẹ nhàng, lãng mạn nhưng thấm thía trong việc gợi suy ngẫm. Tại lễ trao giải Oscar lần thứ 86, phim thắng giải Kịch bản gốc xuất sắc nhất, và thắng đồng giải tại Quả cầu vàng.

Ở "vũ trụ điện ảnh" Marvel (MCU), Avengers: Age of Ultron (2015) của đạo diễn Joss Whedon là phim siêu anh hùng giới thiệu đến khán giả dạng sống kỳ lạ và độc đáo - Ultron. Tuy là tác phẩm không thật sự xuất sắc trong MCU, và mức độ nguy hiểm của Ultron không đáng sợ như trong các loạt phim truyền hình mà Marvel mở rộng sau này, nhưng phim đã "mở màn" cho cả MCU để tiến sâu hơn vào khai thác dạng nhân vật này trên phim siêu anh hùng.