Kinh tế ngầm ở đâu?

Mới đây, một nghiên cứu của Đại học Fulbright đưa ra cho thấy quy mô của kinh tế chưa quan sát được của VN hiện chiếm từ 25 - 30% GDP, tương đương 55 - 60 tỉ USD. Tuy nhiên, Tổng cục Thống kê cho rằng ước tính này là không đúng và quy mô nền kinh tế này thấp hơn con số nêu trên. Hiện nay theo chỉ đạo của Chính phủ, Tổng cục Thống kê đang xây dựng đề án giải pháp thu thập thông tin của khu vực kinh tế chưa được quan sát. Hơn nữa, theo người đứng đầu đơn vị này, riêng hoạt động kinh tế ngầm và phi pháp không thể thu thập được thông tin theo cách chính thống do những quan điểm, cách hiểu khác nhau. Ví dụ nhiều quốc gia coi đánh bạc, mại dâm là những hoạt động hợp pháp; nhưng ở VN đánh bạc và mại dâm là phi pháp. Do đó, những hoạt động này không đưa vào khái niệm sản xuất và thu thập dữ liệu của thống kê VN.

Đồng quan điểm, TS Lê Viết Thái, nguyên Trưởng ban Thể chế, Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế trung ương (CIEM), nhận định: Tùy theo các quy định pháp lý của từng nước thì một hoạt động có thể là hợp pháp chuyển thành phi pháp hoặc ngược lại. Ví dụ tại VN, đánh bạc, đánh đề là phi pháp nhưng xổ số là hợp pháp dù bản chất gần giống nhau. Quan trọng nhất là các hoạt động buôn lậu, buôn hàng cấm thì không ai biết được. Tương tự hoạt động kinh tế ngầm, giấu doanh thu để né thuế thì khó có cuộc điều tra nào chính xác. “Nền kinh tế nào cũng tồn tại kinh tế ngầm và khi không quan sát được thì làm sao thống kê được? Nhưng nhiều quốc gia xây dựng được mô hình dự báo và chỉ có thể ước lượng để từ đó đưa ra các chính sách kinh tế phù hợp. Tuy nhiên, việc ước lượng đó cũng phải tính toán cẩn thận để có một mức độ chính xác hợp lý thuyết phục được mọi người. Quan trọng nhất là đứng sau việc làm đó là gì? Nếu để từ đó tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước là không khả thi vì nhiều hoạt động từ trước đến nay đã không thu thuế được. Còn nếu từ đó nâng quy mô GDP và đưa ra chính sách tăng tỷ lệ nợ công thì khá nguy hiểm cho nền kinh tế”, TS Thái chia sẻ thêm.

TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM, cũng cho rằng ở VN, kinh tế phi chính thức đã được chú ý từ lâu, nhưng chưa có một điều tra thống kê chính thức đầy đủ nào và có muốn cũng không dễ đo lường thống kê được. Liên quan đến tỷ lệ kinh tế ngầm được cho chiếm 30% GDP, con số này là thiếu căn cứ. Thậm chí trước đây còn có người công bố kinh tế ngầm chiếm hơn 50% GDP. Nhưng điều đó không quan trọng, quan trọng là chúng ta giải quyết và ứng xử với nền kinh tế phi chính thức thế nào. Cần tính toán thật kỹ để không ảnh hưởng đến nền kinh tế và quan trọng là chính sách điều hành tối ưu hơn. Con đường để giảm bớt nền kinh tế phi chính thức còn dài, làm thế nào để đưa hoạt động mua bán bưng bê lên DN hay hộ kinh doanh lên DN để chính thức hóa hoạt động kinh tế là quan trọng.