Kỳ 20: Cà phê phong cách Ý từ tách Espresso đến ấm Moka

Cà phê du nhập vào châu Âu từ thế kỷ 17 và đã trở thành thức uống quan trọng, tham gia kiến tạo nên một trong những bước ngoặt lớn của lịch sử thế giới - cuộc đại cách mạng công nghiệp. Đồng thời, cà phê xúc tác thúc đẩy phong trào khai sáng, đưa châu Âu vượt qua “Đêm trường trung cổ” tiến lên xây dựng lối sống văn minh mới, gắn liền với tinh thần sáng tạo, năng động, hiện đại. Trong đó, Ý là dân tộc sử dụng cà phê đầu tiên ở châu Âu và cũng là những người cải cách tiên phong cho thức uống này, đặc biệt là trong việc phát minh, cải tiến công cụ pha chế cà phê.

Từ khi cà phê có mặt tại Venice vào năm 1600 cho đến cuối thế kỷ 19, người Ý thưởng thức cà phê đun kiểu Ottoman hoặc cà phê lọc bằng filter như người Đức, Anh, Pháp. Thế nhưng, người Ý vốn mang tâm thức của một dân tộc, quốc gia từng là trung tâm những nền văn minh tiêu biểu của nhân loại. Từ sự hoài niệm và lòng tự hào đó, người Ý nỗ lực sáng tạo dụng cụ pha chế cùng phương pháp thưởng lãm mới của riêng họ.

Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên trên thế giới khởi đầu bằng ứng dụng năng lượng hơi nước vào cơ giới hóa sản xuất. Các nhà khoa học Ý đã nghiên cứu và phát minh loại máy sử dụng áp suất hơi nước chiết xuất tinh chất và hương thơm thuần túy, nguyên bản của hạt cà phê trong thời gian nhanh nhất. Từ đặc tính này, thuật ngữ Espresso ra đời và được đưa vào từ điển Ý với nghĩa “Cà phê có thể phục vụ ngay lập tức và chỉ dành cho bạn”.

Cà phê ở châu Âu thời kỳ đầu chủ yếu phục vụ cho giới thượng lưu, trung lưu và nam giới trong các hàng quán công cộng. Cho đến năm 1933 khi kỹ sư Luigi di Ponti (1904 - 1993) phát minh ra ấm Moka Express (Moka Pot), văn hóa thưởng thức cà phê tiếp tục tạo ra một “cuộc cách mạng” mới, giúp cho nhiều người có thể thưởng thức Espresso ngay tại nhà và phụ nữ dễ dàng tiếp cận với cà phê hơn.

Ấm Moka với thiết kế tương đối nhỏ gọn và cũng ứng dụng nguyên tắc dùng áp suất hơi nước thẩm thấu qua cà phê để có được một ly Espresso đậm đà sóng sánh bọt. Chính vì ưu điểm này, ấm Moka được sử dụng rộng rãi trong mọi gia đình người Ý. Hơn nữa, ấm Moka đã đưa phong cách thưởng lãm Espresso kiểu Ý lan rộng trên toàn lục địa châu Âu, Mỹ La Tinh và đến nay là toàn địa cầu.

Thiết kế ấm Moka không chỉ là một phần quan trọng trong phong cách cà phê Ý, chiếc ấm này còn được vinh danh như biểu tượng của ngành công nghiệp. Bởi trước năm 1933, chưa có vật dụng nhà bếp nào được làm từ nhôm. Sau khi ấm Moka ra đời, đã mở ra thời đại sản xuất các sản phẩm nhà bếp từ nhôm. Bên cạnh đó, về mặt mỹ học, ấm Moka có thiết kế bát giác mang đặc trưng họa tiết đối xứng hình học đang thịnh hành những năm 1930. Vì thế, cho đến nay, thiết kế ấm Moka đang được trưng bày trong các bảo tàng nghệ thuật và thiết kế công nghiệp trên toàn cầu như Bảo tàng Wolfsonian-FIU (Mỹ), Bảo tàng Nghệ thuật hiện đại MoMA (Mỹ), Bảo tàng Cooper Hewitt (Mỹ), Bảo tàng Thiết kế Luân Đôn, Bảo tàng Khoa học Luân Đôn…

Từ phong cách pha chế cà phê đun của đế chế Ottoman, người Ý - dân tộc đã có những đóng góp quan trọng cho tiến trình phát triển của nhân loại trong thời kỳ Trung Cổ và Phục Hưng, đã tạo tác nên một nền văn minh cà phê mới, gắn liền với các yếu tố công nghệ và sự tiến bộ khoa học. Cũng từ đó, cà phê đã tạo nên làn sóng văn hóa thưởng lãm mới tại châu Âu, lan rộng ra toàn cầu. Các thuật ngữ biểu trưng cho cà phê phong cách Ý như Espresso, Cappuccino, Macchiato, Latte… trở nên phổ biến và được mọi giới, mọi quốc gia yêu thích.

Hơn nữa, với tính sáng tạo liên tục, khởi đầu từ Espresso, ấm Moka… phong cách cà phê Ý đã được hoàn thiện từ phương pháp pha chế, công cụ dụng cụ, nghệ thuật trình diễn đến phong cách thưởng lãm. Người Ý luôn mang niềm tự hào sâu sắc về lịch sử, văn hóa truyền thống dân tộc, quốc gia mình, và họ cũng xem cà phê phong cách Ý là một phần quan trọng trong nghi lễ, tập quán xã hội Ý. Bởi chính tư duy sáng tạo của họ đã góp phần xóa đi ranh giới thưởng thức cà phê tại hàng quán và tại mỗi gia đình, đồng thời mang lại sự bình đẳng giới trong việc tiếp cận với cà phê.

* Đón đọc kỳ sau: Hàng quán cà phê - niềm kiêu hãnh nước Ý