Kỳ 4: Trầy trật ra hòn Mắt Con, điểm A14

ẢNH: MAI THANH HẢI

3 lần lỡ chuyến

Trên Google Maps, hòn Mắt Con được người dân địa phương đánh dấu với tên "đảo con cá". Hòn Mắt Con nằm cách đảo Mắt 3 km về phía đông, cách đảo Hòn Ngư khoảng 22 km và cách Cửa Lò khoảng 25 km.

ẢNH: MAI THANH HẢI

Từ mấy năm trước, khi thực hiện chuyên đề các đảo của Việt Nam, chúng tôi đã tìm cách ra đảo Mắt, nhưng chưa được, do là đảo quân sự, do 1 tiểu đoàn hỗn hợp thuộc Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Nghệ An quản lý bảo vệ, không có dân cư sinh sống, không phương tiện đi lại thường xuyên.

ẢNH: QUỲNH ANH

Việc ra đảo, chỉ có thể đi theo các đoàn công tác chúc tết cuối năm, văn công Quân khu 4 ra biểu diễn hoặc tàu vận tải chở lương thực thực phẩm tiếp tế, chuyên chở vật liệu ra xây dựng đảo… rất bất thường.

ẢNH: MAI THANH HẢI

Khi thực hiện loạt bài 14 điểm cơ sở tính chiều rộng lãnh hải Việt Nam trên vịnh Bắc bộ, chúng tôi liên hệ với đại tá Trần Quang Trung, khi đó là Chính ủy Bộ đội biên phòng tỉnh Nghệ An (nay là Chính ủy Ban chỉ huy Bộ đội biên phòng, thuộc Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Nghệ An) và ông nhắc nhở: "Ngoài đảo không có trạm biên phòng. Điểm cơ sở A14 do Tiểu đoàn Đảo Mắt quản lý. Biên phòng không biết". Sau đó, ông giới thiệu chúng tôi xuống Đồn biên phòng cửa khẩu cảng Cửa Lò – Bến Thủy, nhờ chỉ huy đồn thuê giúp tàu cá của dân ra xem đảo.

ẢNH: MAI THANH HẢI

Biết khó khăn của chúng tôi, ông Đồng Trung Kiên, Tổng giám đốc Tổng công ty Bảo đảm an toàn hàng hải Việt Nam thuộc Bộ Xây dựng, chỉ đạo Công ty Bảo đảm an toàn hàng hải Bắc Trung bộ (trụ sở ở TP. Vinh, Nghệ An cũ) bố trí đi theo tàu tiếp tế 2 trạm đèn biển Hòn Mê - Hòn Mát.

ẢNH: QUỲNH ANH

Cuối tháng 7.2025, tôi bay từ TP.HCM ra Nội Bài, theo xe riêng của cộng tác viên Nguyễn Quỳnh Anh chạy ngược vào Thanh Hóa, sáng hôm sau theo tàu V021 của Công ty Bảo đảm an toàn hàng hải Bắc Trung bộ ra tiếp tế Hòn Mê và chạy cả đêm sang đảo Mắt, khoảng 62 km.

ẢNH: MAI THANH HẢI

Khu vực biên giới biển nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (sau đây viết gọn là khu vực biên giới biển) tính từ biên giới quốc gia trên biển vào hết địa giới hành chính xã, phường, thị trấn (sau đây viết chung là cấp xã) giáp biển và đảo, quần đảo.

(khoản 1, điều 2, chương I – Nghị định số 71/2015/NĐ-CP về Quản lý hoạt động của người, phương tiện trong khu vực biên giới biển nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam)

Hòn Mắt hay Hòn Mát?

Sáng 26.7.2025, tàu V021 cập cảng đảo Mắt mới xây dựng, đang trong quá trình hoàn thiện. Do Trạm đèn biển Hòn Mát chỉ có 1 chiếc xe máy, nên công nhân chở đồ tiếp tế, còn chúng tôi đi bộ ngược lên trạm trong thời gian khoảng 30 phút, luồn qua rừng, vượt nhiều đoạn dốc cao.

ẢNH: MAI THANH HẢI

Ngay đoạn dốc đầu tiên ở cầu cảng, đã thấy tấm biển đỏ ghi chữ "Tiểu đoàn hỗn hợp đảo Mắt, TP.Vinh, Nghệ An cũ". Trên trạm đèn biển, căn nhà ở của công nhân trạm, ngoài cửa ghi "Trạm đèn biển Hòn Mát".

Tuy nhiên, trên hệ thống báo hiệu hàng hải của Tổng công ty Bảo đảm an toàn hàng hải Việt Nam, lại ghi là "đèn biển HÒN MÁT". Theo đó, đèn biển Hòn Mát nằm trên đảo Hòn Mát thuộc thị xã Cửa Lò, tỉnh Nghệ An (từ 1.7.2025 là phường Cửa Lò), có tác dụng giúp tàu thuyền hoạt động trong vùng biển ngoài khơi Nghệ An – Hà Tĩnh định hướng nhập bờ.

ẢNH: QUỲNH ANH

Đèn biển ở đây có hình trụ, toàn thân được sơn màu vàng, cao 12,4 m và nằm trên điểm cao nhất của đảo (201,8 m so với mực nước biển).

ẢNH: QUỲNH ANH

Kiên cường đèn biển

ẢNH: MAI THANH HẢI

Ông Nguyễn Cảnh Phương (Trạm trưởng trạm đèn biển Hòn Mát) cho biết, Trạm đèn biển Hòn Mát đi vào hoạt động từ năm 2004, hiện có 6 cán bộ công nhân. Mọi lương thực, thực phẩm đều được chuyển ra từ đất liền, theo tàu tiếp tế hoặc nhờ gửi tàu vận tải quân sự, tàu cá ngư dân. Do trạm đóng ở điểm cao nhất đảo, nên nước ngọt phải dự trữ. Mùa khô, nước ngọt khan hiếm, phải xuống tắm nhờ các đơn vị và gùi lên nấu uống…

ẢNH: QUỲNH ANH

Vất vả nhất là việc vận chuyển trang thiết bị, lương thực thực phẩm, đồ dùng… từ điểm tập kết dưới chân núi lên trạm đèn biển, đều phải bằng công sức công nhân, gùi cõng trên vai. "Có bữa hết gạo nấu cơm, cũng đành nhịn vì gùi cõng từ dưới lên quá mệt", ông Phương nói.

ẢNH: MAI THANH HẢI

Ngay cạnh đèn biển Hòn Mát là cột cờ chủ quyền Tổ quốc do Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh xây dựng, được khánh thành và bàn giao ngày 9.9.2015. Do lâu ngày không hoạt động, cây cỏ mọc um tùm quanh cột cờ và trên đỉnh cũng chỉ thấy cột trơ trọi, không treo cờ.

ẢNH: MAI THANH HẢI

Từ Trạm đèn biển Hòn Mát nhìn thẳng ra phía đông là hòn Mắt Con, với khoảng cách gần 3 km theo đường chim bay. Khi chúng tôi hỏi về điểm cơ sở A14 đường cơ sở tính chiều rộng lãnh hải Việt Nam trên hòn Mắt Con, các cán bộ công nhân đèn biển và một số cán bộ chiến sĩ trên đảo Mắt đều lắc đầu không hiểu...

ẢNH: MAI THANH HẢI

Với chúng tôi, muốn đặt chân lên hòn Mắt Con, nhưng do trưởng đoàn công tác (là lãnh đạo Công ty Bảo đảm an toàn hàng hải Bắc Trung Bộ) ngại xa, tàu V021 là tàu công trình chỉ chuyên thả phao luồng, hạ thủy từ 2002 đến giờ đã quá cũ kỹ và nhất là trên tàu không có thuyền thúng, nên đành đứng ngoài nhìn vào.

ẢNH: MAI THANH HẢI

ẢNH: QUỲNH ANH

ẢNH: MAI THANH HẢI

Kỳ tiếp theo: Chưa đi chưa biết Hòn Mê – điểm A15

Ngày 31.3.1963, cán bộ chiến sĩ Đại đội 32 (Sư 

đoàn 324, Quân khu 4) đổ bộ lên đóng giữ Đảo Mắt, làm nhiệm vụ đánh địch tập kích đường không, đổ bộ đường biển vào đất liền 2 tỉnh Nghệ An – Hà Tĩnh và bảo vệ, chuyển tiếp hàng hóa, vũ khí trang bị, tiếp tế cho chiến trường miền Nam.

ẢNH: MAI THANH HẢI

Từ ngày 5.8.1964, đảo Mắt là trọng điểm đánh phá của không quân Mỹ. Trong cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước, bộ đội đảo Mắt đã chiến đấu hơn 300 trận với máy bay và tàu chiến Mỹ, bắn cháy - chìm 14 tàu chiến, bắn rơi - hỏng 15 máy bay của đối phương; giải vây cho hơn 3.000 lượt tàu thuyền, cứu sống 137 ngư dân bị nạn. Ngày 11.1.1973, đảo Mắt được phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.