Làng nghề hồi sinh: Đệm bàng Phò Trạch

Hai mẹ con Nguyễn Thị Liễu và Nguyễn Thị Bình đang ngồi đan đệm - Ảnh: Tuyết Khoa

Ở làng Phò Trạch, từ phụ nữ đến trẻ con trong làng, không ai là không biết đan đệm. Bé gái lớp 4, lớp 5 đã biết đan đệm. Việc đồng áng thì theo mùa vụ, thời gian nông nhàn rất nhiều. Nghề đan đệm trở thành nghề chính của phụ nữ nơi đây, trong nhà luôn có một chiếc đệm đang đan dở. Họ đan thuần thục đến độ vừa đan vừa xem phim. Bàn tay của họ thoăn thoắt lên xuống. Con gái làng khác đến làm dâu cũng phải học đan. Vì thế, làng có câu ca: Lên làng thì muốn lên làng/Sợ mai kia đan đệm, đập bàng không xong.

Đệm được đan từ cây bàng. Bàng được trồng ở những nơi có nước sâu, thường được trồng ở rìa của cánh đồng lúa. Thời gian trồng và thu hoạch bàng khoảng một năm. Độ rằm tháng giêng, sau khi ăn tết xong, người dân trong làng lại thu hoạch bàng và cào sạch ruộng bàng để bàng non tiếp tục lên lại trên gốc bàng cũ. Bàng sau khi thu hoạch, được phơi khô, bó lại cẩn thận và gác lên giàn bếp, để dành dùng cho cả năm. Một số nhà thiếu thì người ta thường đi cắt bàng mọc hoang ở ven các trằm, bàu ở các làng lân cận. Trước khi đem đan, bàng được đập dẹp bằng một thanh gỗ lớn, gọi là cối đập bàng.

Làng Phò Trạch gồm bốn thôn, mỗi thôn có một cối đập bàng. Cối được đặt ở đường cái của thôn, là tài sản chung của thôn. Thường vào sáng sớm thì đã nghe tiếng xình xịch của cối đập bàng. Để bàng dẹp thì cần sức đập mạnh, nên hầu như việc đập bàng phải nhờ đến cánh đàn ông.

Đệm được phân làm hai loại gồm đệm chợ và đệm đặt. Đệm chợ (đan xong đem ra chợ bán) là đệm một lớp, không có hoa văn, giá từ 40.000 - 50.000 đồng. Đệm đặt (có người đến đặt mua) là đệm hai lớp, dày, có hoa văn, giá từ 90.000 - 110.000 đồng. Thợ bình thường thì đan được mỗi ngày một chiếc đệm chợ, hai ngày một chiếc đệm đặt. Thợ giỏi thì nhiều hơn. Ngoài những chiếc đệm dùng để trải giường thì còn có các sản phẩm khác như bao, mủ, túi xách.

Tuy nhiên, những năm gần đây, thị trường đệm bàng Phò Trạch không còn tiêu thụ mạnh như trước nữa do sự cạnh tranh bởi các mặt hàng như chiếu, chiếu trúc, nệm tổng hợp…

Trước tình hình đó, đệm Phò Trạch đã đa dang hóa sản phẩm theo hướng đa dạng hóa sản phẩm như: thảm trang trí, nệm ngồi, khay trưng bày… Theo ông Nguyễn Ngọc Khánh, đan đệm là nghề truyền thống hàng trăm năm nay của làng Phò Trạch. 80% phụ nữ của làng đều đan đệm này vào thời gian nông nhàn.

Đệm ở đây được tiêu thụ quanh vùng và một số tư thương gom bán ở chợ Đông Ba (TP.Huế) và chợ Đông Hà (tỉnh Quảng Trị). Do đầu ra không ổn định như trước nên những năm gần đây địa phương đã có nhiều chính sách như đa dạng hóa sản phẩm, khoanh vùng trồng bàng…

Tuy bước đầu còn nhiều khó khăn nhưng bà con nơi đây vẫn bám giữ nghề truyền thống của tổ tiên.