Lo ngại dân số già, Bộ Y tế đề xuất quyền quyết định số con

Bộ Y tế đang là đầu mối xây dựng, hoàn thiện dự thảo luật Dân số.

Theo đánh giá của ban soạn thảo, trong những năm qua, công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình đã đạt được những kết quả quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước (tốc độ gia tăng dân số đã được khống chế thành công, đạt mức sinh thay thế sớm hơn 10 năm so với mục tiêu đề ra và tiếp tục duy trì cho đến nay; chất lượng dân số được cải thiện).

LIÊN CHÂU

Tuổi thọ trung bình người Việt Nam tăng nhanh, đạt 73,7 (2023) cao hơn nhiều nước có cùng mức thu nhập bình quân đầu người.

Tuy nhiên, Bộ Y tế đánh giá, mức sinh giữa các vùng còn chênh lệch đáng kể; mất cân bằng giới tính khi sinh đã ở mức nghiêm trọng; tỷ lệ suy dinh dưỡng, tử vong bà mẹ, trẻ em còn cao; tầm vóc, thể lực của người Việt Nam chậm được cải thiện; chưa có giải pháp đồng bộ phát huy lợi thế của thời kỳ dân số vàng và thích ứng với việc già hóa dân số; phân bố dân số, quản lý di cư còn nhiều bất cập.

Luật Dân số nhằm khắc phục những hạn chế của công tác dân số hiện nay và đáp ứng với yêu cầu của công tác dân số trong tình hình mới, trên cơ sở kế thừa và phát triển Pháp lệnh Dân số, với một số mục tiêu chính là duy trì vững chắc mức sinh thay thế; đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng, thích ứng với già hóa dân số; phân bố dân số hợp lý; nâng cao chất lượng dân số...

Một trong các nhóm vấn đề được đưa ra tại dự thảo là quy định về điều chỉnh quy mô dân số, điều chỉnh mức sinh, thực hiện duy trì mức sinh thay thế, kế hoạch hóa gia đình và quy định về số con.

Theo ban soạn thảo, việc điều chỉnh mức sinh phải gắn với yêu cầu giảm sinh ở những tỉnh, thành có mức sinh cao, duy trì kết quả đạt được ở những tỉnh, thành đạt mức sinh thay thế, tăng sinh ở những nơi có mức sinh thấp để đạt mức sinh thay thế.

Để duy trì mức sinh thay thế, cần phải có những giải pháp đồng bộ, trong đó chú trọng đến tuyên truyền, tư vấn về dân số, cung cấp dịch vụ kế hoạch hóa gia đình; ưu tiên đầu tư kinh phí và xây dựng các chính sách hỗ trợ, khen thưởng phù hợp với từng đối tượng, từng vùng.

Đánh giá về nguy cơ dân số già và dân số tăng trưởng âm nếu không duy trì mức sinh thay thế, dự thảo luật Dân số đề xuất các giải pháp duy trì mức sinh thay thế và quy định về số con với mục tiêu của duy trì vững chắc mức sinh thay thế (bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có 2,1 con). 

Giảm 50% chênh lệch mức sinh giữa nông thôn và thành thị, miền núi và đồng bằng; 50% số tỉnh đạt mức sinh thay thế; quy định quyền, nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con, bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo quy định Hiến pháp 2013.

Quyền quyết định số con của các cặp vợ chồng, cá nhân 

Dự thảo đề xuất 3 giải pháp, trong đó có đề xuất quy định các cặp vợ chồng, cá nhân có quyền quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh bảo đảm trách nhiệm chăm sóc và nuôi dạy con tốt.

Theo Cục Dân số, đề xuất này có ưu điểm tránh được tình huống mức sinh xuống quá thấp, không vực lên được như một số nước phải đối mặt. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới cho thấy, khi đạt mức sinh thay thế, nếu chậm nới lỏng các biện pháp kiểm soát sinh sản thì mức sinh sẽ giảm xuống mức rất thấp, chưa có nước nào thành công trong việc đưa mức sinh lên mức sinh thay thế.

Khi mức sinh tăng lên, sẽ làm giảm một phần mất cân bằng giới tính khi sinh và cũng góp phần làm chậm lại quá trình già hóa dân số và cải thiện chất lượng dân số; giúp tăng tốc độ tăng trưởng kinh tế, có tác động kinh tế cả ở tầm vĩ mô và vi mô; tăng thu nhập bình quân đầu người, góp phần vào việc xóa đói, giảm nghèo, giảm tỷ lệ hộ nghèo ở nước ta.

Tuy nhiên, ban soạn thảo cũng lưu ý, để tránh hiểu không đúng, hiểu sai trong việc thực hiện, luật quy định cặp vợ chồng, cá nhân có nghĩa vụ thực hiện chính sách, pháp luật về dân số và các cuộc vận động của Đảng và Nhà nước về công tác dân số phù hợp với từng thời kỳ.

Giải pháp này cũng có hạn chế là: nếu không chú trọng tuyên truyền vận động dễ dẫn tới tăng đột biến mức sinh. Ước tính, quy mô dân số đến năm 2030 tăng 2 triệu người so với giải pháp tiếp tục thực hiện kế hoạch hóa gia đình như hiện nay, ảnh hưởng tới chỉ số thu nhập bình quân trên đầu người và chi bảo đảm an sinh xã hội.

---