Mộ các danh thần ở Sài Gòn: Mộ Huỳnh Ngọc hầu Phan Tấn Huỳnh

Ngôi mộ nằm bên cạnh đường hẻm với tường rào bao quanh (dài hơn 12 m, rộng khoảng 6,5 m). Khu mộ trông khá nhỏ vì những hộ buôn bán chung quanh đã tận dụng khuôn viên mộ để dựng vài chiếc xe đạp, xe máy và một số vật dụng.

Do cổng khu mộ không khóa nên chúng tôi “chui” vào dễ dàng. Phải “chui” vì khi xây mộ, những người thiết kế đã cố tình xây vòm cửa khá thấp (khoảng 1,4 m) để những ai bước vào khu mộ phải cúi đầu trước anh linh người đã khuất. Cổng mô phỏng dạng nhà hai mái, lợp giả ngói ống. Trên vòm cửa vào có 4 chữ Hán “Đức hóa lê dân” (dùng đức để cảm hóa chúng dân).

Chúng tôi thử dò hỏi những người chung quanh về chủ nhân ngôi mộ nhưng ai cũng lắc đầu không biết. Hỏi về hậu duệ của nhân vật này có còn ai ở quanh đây không, họ cũng lắc đầu. Tuy thế, khi vào mộ quan sát, chúng tôi vẫn thấy những chân nhang cắm trong những bát hương ở bên trong bình phong tiền và trước bia mộ. Chắc hẳn những hộ buôn bán chung quanh vẫn thường nhang khói cho người nằm dưới mộ để được phù hộ buôn may bán đắt, họ cũng chăm sóc, quét dọn khu mộ chu đáo, vì vậy nếu so với lăng mộ được xây dựng cùng thời như mộ Long Vân hầu Trương Tấn Bửu (cũng ở Q.Phú Nhuận) thì ngôi mộ này còn nguyên vẹn, tươm tất hơn nhiều.

Ngôi mộ rập theo phương thức xây dựng mộ của các danh thần, võ tướng triều Nguyễn - từ ngoài vào trong gồm: bình phong tiền, cổng (cửa), bia mộ, mộ và cuối cùng là bình phong hậu. Bình phong tiền vẽ hình hổ trên nền mây, mặt sau vẽ phong cảnh (biển, núi, cây cối…). Chắc chắn là những tranh này mới được vẽ lại trong những đợt trùng tu, tuy vậy cũng đã ố tróc nhiều chỗ. Qua khỏi cổng là mộ có dạng liếp hình chữ nhật gồm 2 cấp khá thấp. Bia trước mộ ghi: Hoàng Việt, Huỳnh Ngọc hầu, nguyên Phiên An Tổng trấn, Phan công chi mộ. Minh Mệnh đệ ngũ niên (tức năm 1824 - NV). Cuối mộ (sát tường nhà dân) là bình phong hậu dạng cuốn thư, giữa là văn bia khắc 18 hàng (dọc) chữ Hán (khoảng 300 chữ) ghi lại công lao, thành tích của Huỳnh Ngọc hầu Phan Tấn Huỳnh, chữ còn rất rõ nét.

Tra cứu lịch sử chúng tôi thấy có rất ít tài liệu nói về Phan Tấn Huỳnh, chỉ biết rằng ông sinh trưởng ở đất Gia Định, là một trong những bộ tướng của Nguyễn Vương (Nguyễn Ánh) chống lại quân Tây Sơn (cùng với Lê Văn Duyệt, Ngô Tùng Châu, Võ Tánh, Trương Tấn Bửu…). Sau khi Gia Long lên ngôi, năm 1807 ông được phong là Thần Sách tướng quân, Khâm sai Đô thống chế kiêm Hữu quân phó tướng dưới trướng của Tả quân - Tổng trấn Gia Định thành Lê Văn Duyệt. Từ năm 1809 đến 1816, ông phụng mệnh vua đi đánh dẹp “Mọi Đá Vách” (người dân tộc thiểu số ở miền núi Quảng Ngãi) lập được nhiều chiến công, vỗ an dân chúng được vua trọng thưởng.

Năm 1820, vua Gia Long băng hà, vua Minh Mạng nối ngôi, ông lại được cử vào Gia Định là phó tổng binh, năm 1822 thăng Tổng binh Gia Định thành giúp Tổng trấn Lê Văn Duyệt. Ngoài tài dụng binh, cầm quân ông còn nổi tiếng “văn hay chữ tốt” (trên văn bia khắc ở bình phong hậu, có nói ông là người thảo soạn những tấu chương, văn biểu cho Lê Văn Duyệt để vị tổng trấn này bẩm báo lên các vị vua Gia Long, Minh Mạng). Không chỉ có vậy, ông còn được ghi công bởi thành tích khẩn hoang lập ấp, bình định những vùng đất mới mở nên được vua phong tước “hầu” với mỹ danh Huỳnh Ngọc hầu Phan Tấn Huỳnh.

Năm 1822 ông cáo quan lui về quê. Hai năm sau ông mất (1824). Có tài liệu nói rằng ông tự kết liễu đời mình vì tuổi già không muốn làm phiền con cháu…

Như vậy, Huỳnh Ngọc hầu Phan Tấn Huỳnh mất trước Long Vân hầu Trương Tấn Bửu 3 năm (tức năm 1827). Cả hai đều là phụ tá đắc lực cho Tổng trấn Gia Định thành Lê Văn Duyệt. Khi ông Trương Tấn Bửu mất (thọ 75 tuổi) vua Minh Mạng sai Lê Văn Duyệt đích thân lo việc tang lễ và xây mộ. Chẳng biết khi chết, ông Phan Tấn Huỳnh có được sự vinh hạnh này chăng? Nhưng lăng mộ Long Vân hầu dù bề thế hơn nhưng nay đã xuống cấp trầm trọng, còn mộ của Huỳnh Ngọc hầu vẫn còn hầu như nguyên vẹn với thời gian...