Năm đề xuất nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi

Ngược lại, nếu được nhìn nhận đúng và đầu tư phù hợp, già hóa dân số hoàn toàn có thể trở thành động lực cho một mô hình phát triển mới - nơi người cao tuổi tiếp tục sống khỏe, có thu nhập và gắn kết với xã hội.

Theo Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA), năm 2019, nhóm dân số từ 60 tuổi trở lên chiếm gần 12% dân số Việt Nam và được dự báo sẽ vượt 25% vào năm 2050. Tổng cục Thống kê cũng ước tính đến năm 2030, Việt Nam sẽ có khoảng 18 triệu người cao tuổi, tăng gần 4 triệu người so với năm 2024. Quá trình già hóa đang diễn ra nhanh, trong khi nhiều chính sách và hạ tầng xã hội vẫn chưa kịp thích ứng.

Từ thực tiễn đó, nhiều chuyên gia cho rằng đây là thời điểm cần thiết để Việt Nam chủ động thiết kế lại cách vận hành xã hội, hướng đến một tương lai già hóa bền vững. Dưới đây là năm đề xuất chính sách được đánh giá phù hợp với bối cảnh hiện nay.

Tích lũy hưu trí từ sớm để giảm gánh nặng tuổi già

Một trong những yếu tố then chốt để người cao tuổi không trở thành gánh nặng là đảm bảo an ninh tài chính khi về hưu. Tuy nhiên, đến cuối năm 2024, Việt Nam mới có hơn 20 triệu người tham gia bảo hiểm xã hội, tương đương khoảng 43% lực lượng lao động trong độ tuổi. Bảo hiểm xã hội tự nguyện chỉ thu hút hơn 2 triệu người, cho thấy khoảng trống lớn trong hệ thống an sinh, đặc biệt với lao động tự do.

Các chuyên gia cho rằng tích lũy hưu trí cần được gắn chặt với thu nhập hằng tháng của người lao động ngay từ khi còn trẻ. Những cơ chế đóng góp linh hoạt, dài hạn, dễ tiếp cận sẽ giúp hình thành thói quen tiết kiệm cho tuổi già.

Đưa nghiên cứu lão hóa thành ưu tiên trong hoạch định chính sách

Già hóa dân số không chỉ là câu chuyện tuổi thọ tăng lên, mà kéo theo những thay đổi sâu sắc về mô hình bệnh tật, nhu cầu chăm sóc và tổ chức đời sống xã hội. Vì vậy, nghiên cứu lão hóa cần được coi là một lĩnh vực ưu tiên trong cả nghiên cứu khoa học lẫn xây dựng chính sách.

Trong y tế, nhiều chủ trương đã nhấn mạnh vai trò của chăm sóc sức khỏe toàn dân, song để chính sách thực sự đi vào đời sống, cần thêm các nghiên cứu ứng dụng như mô hình chăm sóc dài hạn dựa vào cộng đồng, đánh giá hiệu quả của y tế dự phòng, hay nghiên cứu hành vi và khả năng tiếp cận công nghệ của người cao tuổi. Những dữ liệu này sẽ giúp chính sách và sản phẩm dịch vụ được "thiết kế đúng", tránh lãng phí nguồn lực.

Đầu tư y tế dự phòng để giảm chi phí điều trị về sau

Y tế dự phòng được xem là nền tảng của một xã hội già hóa khỏe mạnh. Điều này bao gồm sàng lọc sức khỏe định kỳ theo nhóm nguy cơ, quản lý các bệnh mạn tính ngay từ tuyến y tế cơ sở, cũng như các chương trình dinh dưỡng, vận động và chăm sóc sức khỏe tinh thần cho người trung niên và cao tuổi.

Tại Việt Nam, các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, ung thư, đái tháo đường hiện chiếm khoảng 80% số ca tử vong. Đây là nhóm bệnh cần được quản lý suốt vòng đời, thay vì chỉ điều trị khi đã ở giai đoạn nặng. Đầu tư vào y tế dự phòng không chỉ giúp người dân sống khỏe hơn khi về già, mà còn giảm đáng kể áp lực chi phí cho hệ thống y tế trong dài hạn.

Ứng dụng công nghệ trong dự báo và cảnh báo sức khỏe

Khi các bệnh mạn tính ngày càng phổ biến, công nghệ có thể đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi và cảnh báo sớm rủi ro sức khỏe. Từ nhắc uống thuốc, theo dõi huyết áp, đường huyết tại nhà, đến phát hiện nguy cơ té ngã hay suy giảm nhận thức, các giải pháp công nghệ nếu được thiết kế phù hợp sẽ giúp người cao tuổi duy trì cuộc sống độc lập lâu hơn.

Các hình thức y tế từ xa, hồ sơ sức khỏe điện tử hay phân tích dữ liệu sức khỏe cộng đồng cũng giúp đưa dịch vụ y tế đến gần người dân hơn, đặc biệt ở tuyến cơ sở. Yếu tố quan trọng là các giải pháp này cần đơn giản, dễ sử dụng và phù hợp với khả năng tiếp cận công nghệ của người cao tuổi.

Phát huy vai trò cố vấn và tri thức của người trên 60 tuổi

Thay vì chỉ nhìn người cao tuổi như nhóm cần hỗ trợ, nhiều chuyên gia cho rằng đây là nguồn lực tri thức quý giá của xã hội. Kinh nghiệm nghề nghiệp, mạng lưới xã hội và khả năng cố vấn của người trên 60 tuổi có thể đóng góp tích cực cho khởi nghiệp, đào tạo và phát triển kinh tế địa phương.

Việc đưa mô hình "Cố vấn 60+" vào các hệ sinh thái khởi nghiệp, vườn ươm doanh nghiệp hay trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ sẽ giúp kết nối các thế hệ và tạo thêm cơ hội tham gia xã hội cho người cao tuổi. Nếu có cơ chế ghi nhận và hỗ trợ phù hợp, vai trò này hoàn toàn có thể trở thành một phần bền vững của nền kinh tế tri thức.

Già hóa dân số là xu thế không thể đảo ngược. Tuy nhiên, với một lộ trình đồng bộ từ an sinh hưu trí, nghiên cứu lão hóa, y tế dự phòng, ứng dụng công nghệ đến phát huy nguồn lực người cao tuổi, Việt Nam có cơ hội chuyển thách thức thành động lực, xây dựng một xã hội nơi tuổi già không đồng nghĩa với bị bỏ lại phía sau.