Nha Trang - 100 năm hình thành và phát triển

Vươn mình từ làng chài

Nha Trang xưa nằm ở trung tâm nền văn hóa Champa và từ "Nha Trang" được cho là biến âm từ Ea Trang, Ya Trang hay Ja Trang. Theo tiếng của người Chăm, "Ea", "Ya" hay "Ja" đều có nghĩa là "dòng sông". Còn "Trang" có nghĩa là "lau sậy". Xa xưa, khu vực này có nhiều lau sậy mọc đầy hai bên bờ sông, hoa lau nở trắng một vùng, nên người dân đã gọi vùng đất này là "dòng sông lau sậy". Theo nhiều nhà nghiên cứu, tên Nha Trang được hình thành do cách đọc của người Việt đọc chệch thành Nha Trang cho tiện miệng thay vì đọc âm đôi "Ea" hay "Ya" như tiếng cổ.

100 năm trước, vùng đất Nha Trang còn khá hoang sơ, dân cư thưa thớt thuộc huyện Vĩnh Xương, tỉnh Khánh Hòa. Năm 1924, vua Khải Định ra Đạo dụ thành lập thị trấn Nha Trang trực thuộc tỉnh Khánh Hòa - vùng đất thuộc hạ nguồn sông Cái, tiếp giáp với Biển Đông. Từ đây, địa danh Nha Trang chính thức được hình thành. Lúc mới thành lập, thị trấn Nha Trang có 4 làng: Xương Huân, Phương Câu, Vạn Thạnh và Phương Sài. Thời bấy giờ, người dân sống bằng nghề chài lưới, trồng trọt, buôn bán nhỏ. Năm 1944, thị trấn Nha Trang được nâng lên thành thị xã. Ngày 2.4.1975, Nha Trang được giải phóng. Đến ngày 30.3.1977, Hội đồng Chính phủ nâng thị xã Nha Trang lên TP.Nha Trang, trực thuộc tỉnh Phú Khánh (tỉnh Khánh Hòa ngày nay). Đến năm 2009, Nha Trang được công nhận là đô thị loại I, trực thuộc tỉnh Khánh Hòa. Ngày nay, Nha Trang có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng về kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của tỉnh Khánh Hòa, diện tích tự nhiên gần 252 km², dân số hơn 430 nghìn người, bờ biển dài khoảng 43 km; vịnh Nha Trang là một trong những vịnh đẹp nhất thế giới, gồm 19 hòn đảo lớn, nhỏ nằm rải rác xa, gần, tạo nên cảnh quan vừa kỳ vĩ, vừa thơ mộng.

Nha Trang được coi là vùng đất lạ, quý hiếm, bởi có "Tứ thủy triều quy, tứ thú tụ" nghĩa là bốn mặt có nước bao bọc, có bốn quả núi mang hình bốn con thú hội tụ, che chở. Chính sự đa dạng về địa hình giữa đồng bằng, đồi núi và các đảo đã tạo cho Nha Trang những danh lam thắng cảnh tuyệt đẹp. Nơi đây lưu giữ nhiều giá trị di sản văn hóa độc đáo. Con người Nha Trang bản tính trầm tĩnh, giản dị, hiền hòa, chất phác, nghĩa tình và cũng rất phóng khoáng. Có lẽ vậy mà bác sĩ Alexandre Yersin, người có nhiều đóng góp vô giá cho nền y học thế giới và Việt Nam, đã chọn mảnh đất này làm quê hương thứ hai để sinh sống và làm việc, nghiên cứu khoa học cho đến cuối cuộc đời.

Thiên đường du lịch biển

Trong ký ức của những người dân thành phố biển, Nha Trang ngày mới giải phóng chỉ có vài khách sạn dọc theo đường Trần Phú, cái cao nhất chỉ 4 - 5 tầng. Dáng vẻ đô thị chỉ có ở những phường trung tâm như: Lộc Thọ, Vạn Thạnh, Vạn Thắng, Phương Sài… Các xã vùng ven, kinh tế vẫn còn thuần nông, đời sống người dân còn nhiều khó khăn, giao thông kém phát triển.

Tháng 3.1977, Nha Trang từ thị xã được nâng lên thành phố, là bước ngoặt đánh dấu mốc quan trọng cho sự phát triển của TP.Nha Trang, là bước đột phá trong công cuộc đổi mới, tăng tốc chỉnh trang đô thị, xây dựng kết cấu hạ tầng, phát triển kinh tế - xã hội và đã đạt được những thành tựu quan trọng. Tỉnh Khánh Hòa khi ấy chủ trương mở rộng TP.Nha Trang thông qua việc mở thêm đường Nguyễn Tất Thành (nối Nha Trang với sân bay Cam Ranh) và đường Phạm Văn Đồng (nối quốc lộ 1A về phía bắc) đã mở toang 2 cửa ngõ phía bắc, nam thành phố. 2 tuyến đường này hợp với đường Trần Phú tạo thành cung đường biển đẹp nhất Việt Nam nối từ Bãi Dài Cam Ranh đến phía bắc Lương Sơn nối quốc lộ 1A. Ở các vùng ven, các khu đô thị hiện đại dần thay thế cho các ao đìa, đồng ruộng.

Giai đoạn 15 năm là đô thị loại I trực thuộc tỉnh Khánh Hòa, kinh tế - xã hội TP.Nha Trang có sự phát triển vượt bậc, mức thu nhập bình quân đầu người từ 2.508 USD (năm 2009) đến nay đạt gần 5.000 USD. Giá trị sản xuất CN - TTCN từ 7.475 tỉ đồng (năm 2009) đến nay đạt hơn 33 nghìn tỉ đồng, tăng 4,5 lần. Du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn có mức tăng trưởng cao nhất với tổng doanh thu du lịch và dịch vụ đạt hơn 80 nghìn tỉ đồng, tăng hơn 54 lần so với năm 2009 (1.506,313 tỉ đồng). Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thời điểm trước dịch Covid-19 đạt 5.300 tỉ đồng, tăng 5,4 lần so với năm 2009 (996,954 tỉ đồng), là địa phương tự cân đối được thu - chi và có đóng góp cho ngân sách tỉnh. Trong các năm 2022 và 2023, thành phố đạt 23/23 chỉ tiêu đề ra, trong đó năm 2022 thu ngân sách vượt chỉ tiêu giao hơn 1.000 tỉ đồng, đến nay nhiều chỉ tiêu đã vượt cao hơn so với thời điểm trước dịch Covid-19.

Kinh tế của Nha Trang có sự phát triển vượt bậc, cơ cấu kinh tế được chuyển dịch theo hướng du lịch, thương mại - dịch vụ, công nghiệp, nông nghiệp. Thành phố có hơn 800 cơ sở lưu trú với sức chứa hơn 36.000 phòng, trong đó có hơn 100 khách sạn đạt tiêu chuẩn từ 3 đến 5 sao; gần 110 dự án nhà ở, KĐT mới và xây dựng cơ sở hạ tầng cho các khu dân cư. Một số dự án KĐT hoàn thành hệ thống hạ tầng kỹ thuật và đã chuyển sang khai thác kinh doanh như: KĐT Vĩnh Điềm Trung, KĐT VCN Phước Long I, KĐT VCN Phước Long II, KĐT VCN Phước Hải, KĐT mới Phước Long, KĐT An Bình Tân, KĐT mới Lê Hồng Phong I, II, KĐT Mỹ Gia... đã góp phần làm thay đổi diện mạo ở khu vực phía Tây thành phố. Nha Trang cũng tập trung mọi nguồn lực cho phát triển văn hóa - xã hội và đạt nhiều thành tựu quan trọng trên các lĩnh vực, nhất là công tác giảm nghèo…; bằng nhiều giải pháp giảm nghèo bền vững, hiện nay toàn thành phố chỉ còn 90 hộ nghèo so với 3.700 hộ (năm 2009), phấn đấu vào cuối năm 2024, thành phố không còn hộ nghèo.

Nha Trang hôm nay đã trở thành một đô thị du lịch hiện đại, được du khách trong nước và quốc tế yêu mến. Đi dọc đường biển Trần Phú, không khó để nhận thấy hàng hoạt khách sạn cao tầng nằm san sát nhau bên đường với các thương hiệu du lịch nổi tiếng như Sheraton, Sunrise, Intercontinental, Novotel...; các khu du lịch nổi tiếng như: Vinpearl, Hòn Tằm, Amiana… Sau những tour khám phá sự kỳ thú của đại dương, thử sức với các môn thể thao biển, golf, ngâm mình với bùn khoáng thiên nhiên, du khách có thể đến các trung tâm thương mại lớn như: Vincom, Gold Coast Nha Trang, Lotte, chợ Đầm... để mua sắm, giải trí hay ghé thăm Tháp bà Ponagar - kiến trúc văn hóa Chăm độc đáo, Hòn Chồng, chùa Long Sơn... Cùng với sự phát triển kinh tế, trong hơn 20 năm qua, Nha Trang cũng làm dày thêm vốn liếng văn hóa của mình với lễ hội Festival Biển được tổ chức 2 năm/lần và hàng loạt sự kiện văn hóa - giải trí tầm cỡ quốc gia và quốc tế, như: các cuộc thi hoa hậu Việt Nam và quốc tế, lễ trao giải Cánh diều vàng, chương trình Jazz quốc tế, lễ hội dù lượn, thuyền buồm… Có thể nói, Nha Trang đang dần trở thành một thành phố của sự kiện.

Định hướng chuyển đổi xanh, tăng trưởng xanh

Tại lễ kỷ niệm 100 năm xây dựng và phát triển TP.Nha Trang (1924 - 2024) và 15 năm trở thành đô thị loại 1 trực thuộc tỉnh Khánh Hòa (2009 - 2024) diễn ra vào ngày 2.4, TP.Nha Trang đã đón nhận Quyết định phê duyệt Đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung TP.Nha Trang đến năm 2040. Các mục tiêu quy hoạch của đồ án đã cụ thể hóa mục tiêu, định hướng xây dựng, phát triển TP.Nha Trang trở thành đô thị hạt nhân, là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, khoa học, công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực; phát huy hiệu quả hơn nữa vai trò một cực tăng trưởng quan trọng, cửa ngõ hội nhập quốc tế của tỉnh Khánh Hòa theo Nghị quyết số 09-NQ/TW ngày 28.1.2022 của Bộ Chính trị về xây dựng, phát triển tỉnh Khánh Hòa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Quy hoạch tỉnh Khánh Hòa thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Phát biểu tại lễ trao quyết định, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà khẳng định, từ một vùng đất hoang vu, qua khối óc, từ bàn tay lao động bền bỉ sáng tạo, với nỗ lực vượt khó, vun đắp không ngừng của biết bao thế hệ, Nha Trang đã trở thành viên ngọc xanh bên bờ Biển Đông hiền hòa, đầy nắng gió, là trái tim của vùng đất Nam Trung bộ, mang trong mình những truyền thuyết, huyền sử, khí phách mạnh mẽ, kiên cường, đấu tranh cho những giá trị cao đẹp và sự đa sắc về văn hóa của con người nơi đây.

"Nhìn lại chặng đường 100 năm, chúng ta thêm tự hào, yêu thương hơn vùng đất "xứ trầm biển yến" để cùng quyết tâm đổi mới sáng tạo, thực hiện khát vọng về một TP.Nha Trang xanh hơn, bền vững hơn, hiện đại hơn, giàu đẹp hơn. Những thành tựu, di sản phát triển Nha Trang - Khánh Hòa của cha ông ta nhất định phải được gìn giữ, phát huy, phát triển một cách bền vững, hiệu quả với trách nhiệm cao nhất", Phó thủ tướng nhấn mạnh.

Trải qua 100 năm hình thành và phát triển, Nha Trang đã vươn mình trở thành một đô thị du lịch năng động. Không gian đô thị ngày càng mở rộng, khách sạn cao tầng mọc lên san sát, giao thương phát triển… đã làm thay đổi hoàn toàn bộ mặt thành phố biển. Tuy nhiên, tiềm năng, thế mạnh để Nha Trang phát triển vẫn còn nhiều. Với việc Chính phủ phê duyệt Đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung TP.Nha Trang đến năm 2040 cùng với Nghị quyết số 09-NQ/TW của Bộ Chính trị đã xác định Nha Trang là đô thị hạt nhân cùng với chuỗi đô thị Vân Phong, Cam Lâm, Cam Ranh sẽ định hình, góp phần đưa Khánh Hòa trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, trung tâm của khu vực duyên hải Nam Trung bộ - Tây nguyên và cả nước về kinh tế biển trong tương lai, TP.Nha Trang sẽ có nhiều lợi thế hơn nữa để ngày càng khẳng định thương hiệu, không ngừng phát triển và vươn lên tầm cao mới.