Nhìn lại khủng hoảng tên lửa eo biển Đài Loan

Ngày 15.12, trong cuộc điện đàm với người đồng cấp Pháp Jean-Marc Ayrault, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị nhấn mạnh tôn trọng chính sách “một Trung Quốc” là điều kiện tiên quyết cho các nước khác phát triển quan hệ với Trung Quốc và không có quốc gia nào có thể ngoại lệ, theo Tân Hoa xã.

Phát biểu này được xem là phản ứng nhằm vào việc Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump hôm 2.12 điện đàm với lãnh đạo Đài Loan Thái Anh Văn và sau đó tỏ ý Mỹ không nhất thiết phải tôn trọng “một Trung Quốc”.

tin liên quan

Trung Quốc ‘cực kỳ quan ngại’ bình luận của ông Trump về Đài Loan

Bộ Ngoại giao Trung Quốc ngày 12.12 cho biết Trung Quốc “cực kỳ quan ngại” về việc Tổng thống đắc cử Donald Trump nói Mỹ không cần thiết phải duy trì quan điểm lâu nay xem Đài Loan là một phần của Trung Quốc.

Chính sách “một Trung Quốc” được thống nhất trong cuộc gặp bán chính thức giữa đại diện Trung Quốc đại lục và Quốc dân đảng Đài Loan năm 1992. Kết quả cuộc gặp này thường được gọi là Đồng thuận 1992 và hai bên nhất trí rằng trên thế giới chỉ có một nước Trung Quốc, nhưng đó là CHND Trung Hoa hay Trung Hoa Dân Quốc thì mỗi bên giữ quyền diễn giải theo quan điểm riêng của mình.

Như vậy, các nước khác một khi đã thiết lập quan hệ chính thức với đại lục thì không thể làm tương tự với Đài Loan và ngược lại. Đến nay, đa số các quốc gia trên thế giới đều tuyên bố tôn trọng chính sách này và giữ quan hệ ngoại giao chính thức với Trung Quốc, đồng thời hợp tác không chính thức với Đài Loan.

Bản thân Mỹ năm 1972 cũng ra tuyên bố: “Mỹ xác nhận tất cả người Hoa ở bên này hay bên kia eo biển Đài Loan tuyên bố rằng chỉ có một Trung Quốc và rằng Đài Loan là một phần của “một Trung Quốc”. Chính phủ Mỹ không thách thức lập trường này”. Đến năm 1979, tổng thống Mỹ Jimmy Carter cắt đứt quan hệ ngoại giao chính thức với “chính quyền Trung Hoa Dân Quốc” ở Đài Loan.

Kể từ đó, Trung Quốc xem việc tôn trọng chính sách “một Trung Quốc” là một trong những nền tảng của quan hệ với Mỹ và luôn phản ứng mạnh đối với những động thái mà nước này xem là “ủng hộ Đài Loan độc lập”. Hồi thập niên 1990, căng thẳng từng leo thang đến mức tưởng chừng như đụng độ có thể nổ ra bất cứ lúc nào, xuất phát từ cáo buộc Mỹ vi phạm chính sách “một Trung Quốc”.

Tháng 6.1995, tổng thống Bill Clinton chấp thuận cấp thị thực cho lãnh đạo Đài Loan Lý Đăng Huy sang Mỹ dự một sự kiện do Đại học Cornell ở New York tổ chức. Đây là chuyến thăm Mỹ đầu tiên của một người đứng đầu chính quyền Đài Bắc kể từ năm 1979, theo báo Hồng Kông South China Morning Post (SCMP). Chưa hết, ông Lý là “cái gai” trong mắt đại lục khi luôn đẩy mạnh điều gọi là “độc lập và dân chủ cho Đài Loan”. Ngay lập tức, Bắc Kinh cáo buộc Mỹ vi phạm chính sách “một Trung Quốc” và đe dọa trả đũa bằng các biện pháp như trừng phạt doanh nghiệp Mỹ hoạt động ở Trung Quốc hoặc hợp tác hạt nhân với Iran.

Trung Quốc thật sự “nổi trận lôi đình” khi trong diễn văn tại Đại học Cornell ngày 9.6.1995, ông Lý đưa ra những phát biểu bị cho là cổ súy cho Đài Loan độc lập, đặc biệt là câu: “Tôi biết rằng thế giới sẽ công nhận Trung Hoa Dân Quốc ở Đài Loan là đối tác có năng lực và thân thiện vì tiến bộ”.

Một tháng sau, Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) bắt đầu chiến dịch trả đũa, khởi đầu bằng đợt phóng tên lửa kéo dài 8 ngày với nhiều quả rơi xuống vùng biển cách đảo Bình Giai do Đài Loan kiểm soát chỉ khoảng 65 km và cách Đài Bắc chưa tới 160 km, theo SCMP. Sau đó, PLA tiếp tục phóng tên lửa lần thứ hai kết hợp với tập trận bắn đạn thật từ ngày 15 - 25.8 trước khi tiến hành diễn tập tấn công đổ bộ ở tỉnh Phúc Kiến, nằm đối diện với Đài Loan vào tháng 11. Trong suốt giai đoạn này, Tân Hoa xã và tờ Nhân Dân nhật báo liên tục chỉ trích ông Lý.

Tình hình căng đến mức vào tháng 12, tổng thống Clinton ra lệnh tung nhóm tác chiến tàu sân bay USS Nimitz đi qua eo biển Đài Loan, còn nhóm tác chiến tàu sân bay USS Independence trấn giữ khu vực phía đông đảo này. Đó là lần đầu tiên Mỹ cùng lúc triển khai 2 nhóm tác chiến tàu sân bay tới châu Á kể từ sau Chiến tranh Việt Nam, và cũng là lần phô diễn sức mạnh quân sự rầm rộ nhất của nước này trong khu vực trong vòng hơn 20 năm, theo SCMP.

Washington xem đây là lời cảnh báo rằng sẽ không dung thứ cho mọi hành động tấn công nhằm vào Đài Loan, đồng thời cũng chuẩn bị sẵn sàng đối phó mọi tình huống. Trong khi đó, Trung Quốc cáo buộc Mỹ dùng vũ lực can thiệp vào nội bộ.

Đến đầu năm 1996, căng thẳng có vẻ hạ nhiệt và lực lượng Mỹ rời khỏi khu vực. Tuy nhiên, tình hình lại trở nên phức tạp khi Đài Loan chuẩn bị cho cuộc bầu cử vào ngày 23.3.1996. Đây là sự kiện có ý nghĩa đặc biệt, vì là lần đầu tiên ghế lãnh đạo Đài Loan sẽ do cử tri trực tiếp quyết định thay vì chỉ do các nghị viên bỏ phiếu như trước đó.

Theo SCMP, đại lục phát tín hiệu cảnh báo nếu ông Lý Đăng Huy tiếp tục đắc cử thì “sẽ đồng nghĩa với chiến tranh”. Cách ngày bỏ phiếu khoảng 2 tuần, PLA ào ạt phóng tên lửa từ 8 - 15.3, trong đó có nhiều quả rơi xuống vùng biển cách 2 thành phố cảng Cơ Long và Cao Hùng chỉ từ 40 - 56 km. Trung Quốc cũng liên tục thông báo tập trận bắn đạn thật cũng như tập trận đổ bộ từ 12 - 20.3 và từ 18 - 25.3.

Chính quyền tổng thống Clinton lại phải cấp tốc điều hàng không mẫu hạm USS Independence tới vùng biển quốc tế gần Đài Loan, đồng thời gọi nhóm tác chiến tàu sân bay USS Nimitz đang tập trận ở vịnh Ba Tư trở lại khu vực.

CNN dẫn lời Ngoại trưởng Mỹ khi đó là ông Warren Christopher đã chỉ trích các động thái của Trung Quốc là “đầy nguy hiểm” và “liều lĩnh”. Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Anthony Lake cảnh báo: “Nếu họ tấn công Đài Loan, sẽ có hậu quả nghiêm trọng”. Trong suốt thời gian này, tại Đài Loan rộ lên tin đồn đại lục sẽ tiến quân giành quyền kiểm soát một số đảo nhỏ và “chiến tranh sẽ nổ ra”. Vì thế, theo trang tin Ifeng, nhiều người Đài Loan hoảng loạn kéo nhau lên máy bay sang Mỹ và Canada.

Theo giới phân tích, các động thái của Trung Quốc đã không phát huy hiệu quả khi đa phần dư luận Đài Loan cho rằng mình “bị bắt nạt quá đáng”. Kết quả là lãnh đạo Lý Đăng Huy đắc cử thêm một nhiệm kỳ sau khi giành được 54% số phiếu. Sau cuộc bầu cử, các bên dần xuống thang và đến ngày 28.3.1996, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ William Perry tuyên bố cuộc khủng hoảng thật sự kết thúc.

Sự kiện này là một trong những chương đáng nhớ nhất trong quan hệ Bắc Kinh - Đài Bắc - Washington và có tác động chiến lược đến tận ngày nay. Sau cuộc khủng hoảng, chính giới Mỹ càng củng cố chính sách bán vũ khí cho Đài Loan và quan hệ an ninh giữa đảo này với Nhật Bản cũng được đẩy mạnh. Về phần mình, Trung Quốc nhận thức được nhu cầu phải nhanh chóng hiện đại hóa hải quân lẫn không quân.