Ông Yeltsin và Clinton từng nói gì về việc mở rộng NATO?

Theo đài RT ngày 25.12, những tài liệu được công bố mới đây cho thấy những hứa hẹn về việc xây dựng mối quan hệ hợp tác chiến lược giữa Nga và Mỹ từ giữa thập niên 1990 đã không trở thành hiện thực.

Nội dung này được phản ánh phần nào qua cuộc điện đàm giữa Tổng thống Mỹ Bill Clinton và Tổng thống Nga Boris Yeltsin vào ngày 5.7.1994. Bản đánh máy nội dung cuộc điện đàm được Cục Lưu trữ an ninh quốc gia Mỹ công bố gần đây.

Cuộc điện đàm diễn ra khi Tổng thống Clinton chuẩn bị thăm các nước Baltic và Ba Lan - nước đang muốn gia nhập NATO, và trước cuộc gặp với Tổng thống Yeltsin tại hội nghị G7 ở Naples (Ý).

Tổng thống Nga Boris Yeltsin và Tổng thống Mỹ Bill Clinton tại Moscow năm 1998

Trong cuộc điện đàm, ông Yeltsin kêu gọi ông Clinton nêu vấn đề thân phận của những người nói tiếng Nga thiểu số tại các nước Estonia và Latvia. Theo ông Yeltsin, một tuyên bố công khai của tổng thống Mỹ rằng sẽ không ủng hộ việc xâm phạm quyền của người nói tiếng Nga sẽ khiến người dân và quan chức hai nước Baltic “hành xử khác đi”.

Ông Yeltsin nói Nga đã rút quân khỏi Lithuania sau khi nước này nhanh chóng cấp quốc tịch cho cộng đồng người nói tiếng Nga, nên Nga sẵn sàng làm điều tương tự tính đến tháng 8 nếu Estonia và Latvia cũng đảm bảo thân phận của những người Nga thiểu số tại 2 nước này.

Đáp lại, ông Clinton hứa sẽ nêu vấn đề này trong chuyến đi và đảm bảo rằng dù NATO trước sau gì cũng mở rộng nhưng ông sẽ không đặt ra thời gian hay yêu cầu nào. Thay vào đó, ông Clinton muốn Mỹ và Nga tập trung vào chương trình Đối tác vì hòa bình, sáng kiến do Mỹ khởi xướng nhằm đạt được một châu Âu đoàn kết, nơi các nước tôn trọng biên giới của nhau và làm việc cùng nhau.

Ông Yeltsin được cho là tỏ ra tin tưởng nhưng đến Hội nghị về An ninh và Hợp tác vào tháng 12 cùng năm tại Hungary, ông Clinton phát biểu rằng NATO là nền tảng an ninh tại châu Âu và tuyên bố không nước nào bên ngoài khối được phép phủ quyết việc mở rộng.

Ông Yeltsin phản ứng giận dữ, kêu gọi không nên lầm lẫn cho rằng rằng vận mệnh của cả lục địa và thế giới có thể được quyết định bởi một quốc gia.

Phía Mỹ sau đó được cho là nhận ra sai lầm và theo một điện tín ngoại giao nội bộ, quan chức Mỹ kêu gọi giữ kín về kế hoạch mở rộng NATO, đồng thời đề xuất đưa ra những lời đảm bảo riêng tư với Nga rằng việc mở rộng chỉ diễn ra sau khi có sự bàn luận giữa hai nước, và khả năng kết nạp Moscow vào NATO vẫn không bị loại trừ.

Vấn đề mở rộng NATO cũng được nhắc đến khi ông Clinton sang Nga năm 1995 dự kỷ niệm 50 năm quân đồng minh giành chiến thắng trong Thế chiến 2. Ông Yeltsin khi đó nêu lo ngại và đề xuất hoãn việc mở rộng NATO đến năm 2000. Ông nói rằng trong khi Khối Hiệp ước Warsaw đã giải thể, NATO vẫn còn tồn tại và việc mở rộng giống như "một hình thức bao vây mới".

Ông Clinton xoa dịu và gợi ý về việc kết nạp Nga vào nhóm G7 nếu ông Yeltsin giảm bớt giọng điệu chống NATO cũng như giữ kín quan điểm về việc mở rộng của NATO. Vào thời điểm đó, kết quả khảo sát cho thấy ông Yeltsin bị đánh giá thấp trong cuộc đua tranh chức tổng thống.

Ông Yeltsin sau đó được cho là giữ im lặng về những bước mở rộng của NATO. Từ chỗ chỉ được ủng hộ 6% trong cuộc khảo sát ban đầu, ông Yeltsin xoay chuyển tình thế để giành chiến thắng trong cuộc tranh cử.

Chưa đầy 3 năm sau, NATO kết nạp thêm các nước từng nằm trong vùng ảnh hưởng của Liên Xô như CH Czech, Hungary và Ba Lan. Vấn đề căng thẳng giữa NATO và Nga gần đây lại được dấy lên xoay quanh khả năng kết nạp Ukraine.

.