Điện ảnh trước rào cản kiểm duyệt - Kỳ 3: Cần sự đối thoại

Giới làm phim: “Thêm đạo diễn trẻ, tư duy văn minh có trong hội đồng”

Đạo diễn Nguyễn Vinh Sơn chia sẻ với PV Thanh Niên sau khi đọc loạt bài Điện ảnh trước rào cản kiểm duyệt: “Vấn đề kiểm duyệt phim tại nước ta là nỗi ám ảnh nặng nề, căng thẳng luôn đeo bám người làm phim ngay từ lúc mới manh nha nghĩ đến một đề tài, một chủ đề sáng tác nào đó. Trong nền điện ảnh bao cấp, hệ thống kiểm duyệt can thiệp từ đề cương cho đến kịch bản hoàn chỉnh, chịu đựng bao nhiêu yêu cầu chỉnh sửa mới được phép thực hiện.

Rồi còn duyệt bản dựng, bản hòa âm, bản phim hoàn chỉnh, soi xét từng câu thoại, từng hình ảnh. Và cuối cùng, khi bộ phim được thông qua, dù có thành công đến đâu thì các tác giả phim cũng có tâm trạng chạnh lòng: nó không hẳn là con mình. Vài năm gần đây, độ nghiêm nhặt của kiểm duyệt có phần thông thoáng hơn. Những người làm phim chỉ còn phải đối mặt với cuộc kiểm duyệt cuối cùng khi phim đã thành phẩm, nhưng sự thách đố thành bại lại nặng nề hơn. Phim Xích lô, một phim rất hay của đạo diễn Trần Anh Hùng, đã bị cấm chiếu có lẽ vì như thế!”.

Tôi nghĩ nên phân loại phim bởi giờ không làm thì sau này cũng phải làm việc ấy thôi vì đó là xu hướng chung của thế giới PGS-TS Trần Luân Kim

Hiện tại, danh sách Hội đồng duyệt phim quốc gia (HĐDPQG) gồm 11 vị, trong đó đạo diễn Bùi Đình Hạc giữ vị trí chủ tịch, biên kịch Nguyễn Thị Hồng Ngát là phó chủ tịch và 9 vị ủy viên: Nguyễn Hữu Thức, Nguyễn Danh Dương, Vũ Xuân Hưng, Phạm Thanh Hà, Đinh Ngọc Mai, Khuất Duy Tân, Ngô Phương Lan, Trịnh Thanh Nhã, Lý Phương Dung. Giới làm phim cho rằng, danh sách này có nhiều vị chưa được biết mặt, biết tên trước đó trong lĩnh vực phim ảnh. Trong danh sách đa phần những đạo diễn, những cô bác lớn tuổi và dường như đã lâu không làm một bộ phim nào nên họ khó thể có những phản biện thức thời và hợp lý. Cần phải thêm lớp đạo diễn trẻ, những người đang làm phim thật sự để có thêm cập nhật và lúc đó những phản biện của họ sẽ thiết thực và thuyết phục hơn.

Hội đồng duyệt: “Cần trách nhiệm xã hội của người làm phim”

Rất khó khăn để liên hệ với những vị có thẩm quyền trong HĐDPQG lẫn Cục Điện ảnh VN trong 2 ngày nay để họ “chịu” phát biểu về vấn đề kiểm duyệt, ngay cả với một vài nghệ sĩ tên tuổi, bởi ai cũng ngại “đụng chạm”.

Người hâm mộ đang hồi hộp cho phim hành động Lửa Phật dự định ra rạp tháng 8 - Ảnh: BHD

Chiều 10.4, PV Thanh Niên liên lạc được với PGS-TS Trần Luân Kim - nguyên Chủ tịch Hội Điện ảnh VN nhiều năm liền và hiện là thành viên HĐDPQG phía nam, vừa rồi là Trưởng ban Giám khảo hạng mục phim truyện nhựa giải thưởng Cánh diều 2012. Ông đã trả lời rất rõ ràng, thẳng thắn về vấn đề kiểm duyệt. Ông đồng ý với những ý kiến mà Thanh Niên nêu ra trong các bài viết và cho rằng điều kiện duyệt cần phải mở rộng nếu nó là rào cản, bởi tất yếu sẽ ảnh hưởng đến sự sáng tạo của nghệ sĩ.

Tuy nhiên, theo ông hiện tại vấn đề kiểm duyệt phim đã thông thoáng nhiều hơn rồi. Hội đồng chỉ duyệt phần nội dung tư tưởng của phim, xem phim có vấn đề gì về chế độ, tôn giáo, chính trị… và phần chủ yếu là duyệt về khía cạnh văn hóa như bạo lực, tình dục… Ai cũng muốn phim ảnh của nước mình hiện đại hơn, muốn một bộ phim hành động, kinh dị phải “ra ngô ra khoai”, nhưng tình hình xã hội hiện tại chưa thể, vì tội phạm còn nhiều, chủ yếu là giới trẻ còn nhận thức thấp. Nếu tình hình đang như vậy mà bung những bộ phim dạng đó ra, thì người làm phim sẽ thấy thích, khán giả cũng thích, nhưng chắc chắn sẽ có một bộ phận khán giả phản ứng không đồng tình. Trách nhiệm của người quản lý là phải xem xét, kiểm duyệt; còn trách nhiệm xã hội của một nghệ sĩ thì phải biết dừng đúng chỗ. Giới hạn này không thể nói cụ thể ra sao, nhưng phụ thuộc vào sự “nhạy cảm” của từng nghệ sĩ.

Ông Trần Luân Kim khẳng định, tình hình hiện ở VN không thể bỏ qua khâu kiểm duyệt phim, bởi sẽ loạn! Bối cảnh chung là vậy, cả hai bên đều có những khó khăn riêng, vì thế đòi hỏi phía HĐDP phải có trình độ, thức thời và đặc biệt không được bảo thủ. Cả hai bên sẽ phải cảm nhận thấu đáo, bằng trực giác tinh tế. “Tôi nghĩ nên phân loại phim bởi giờ không làm thì sau này cũng phải làm việc ấy thôi vì đó là xu hướng chung của thế giới. Liệu các rạp có bán vé đúng như quy định độ tuổi hay vượt rào để tăng thêm lợi nhuận, trong khi lực lượng đi kiểm tra không đủ? Nếu các rạp, các cơ quan khác cùng chung tay thực hiện tốt việc kiểm tra, bán vé đúng đối tượng mà phim phân loại, tôi sẽ là người đầu tiên ủng hộ xúc tiến sớm việc này”, ông Kim kết luận.

Điều cuối cùng ông muốn chia sẻ là rất nên cụ thể lại những quy định kiểm duyệt cho rõ ràng hơn hiện giờ, để chọn cho được HĐDP đáp ứng những quy định cụ thể đó, bởi không thể phủ nhận: thành phần duyệt phim quyết định xu hướng phim sẽ được duyệt ra sao! Đồng thời bản thân nghệ sĩ không chỉ có trình độ chuyên môn mà còn phải có trình độ nhận thức văn hóa và trách nhiệm xã hội trong việc làm ra một bộ phim.

Khoanh hẹp lại phạm vi người xem thì sẽ ổn ! “Khi nói đến phép lạ thần kỳ của nền điện ảnh Hàn Quốc, phát triển nhanh chóng trong một thời gian ngắn, người ta thường quên một yếu tố quan trọng: việc bãi bỏ hoàn toàn kiểm duyệt. Những điều ta vẫn cho là nhạy cảm thường xuất hiện trong phim như bạo lực, tình dục… đều gắn kết với cuộc sống con người và mang đến ý nghĩa xã hội. Và đó là hiệu quả của một tác phẩm nghệ thuật. Cách hay nhất mà thế giới đều làm là phân loại phim cho phù hợp với các đối tượng khán giả. Nhưng ở nước ta, có những yếu tố quan trọng mà các nhà kiểm duyệt rất khó khoanh vùng: đó là những vấn đề nhạy cảm về ý đồ tư tưởng của bộ phim”. Đạo diễn Nguyễn Vinh Sơn Rạp chiếu ủng hộ phân loại phim “Rạp chúng tôi hoàn toàn ủng hộ việc áp dụng quyết định phân loại phim nói chung, kể cả phim Việt lẫn phim ngoại. Các cụm rạp MegaStar tôn trọng và tuân thủ đúng các luật lệ do HĐDP đưa ra. MegaStar đã và đang áp dụng quy định cấm trẻ em dưới 16 tuổi với các phim ngoại có dán nhãn NC-16 bằng cách không bán vé xem phim cho trẻ em dưới 16 tuổi, nhân viên soát vé có kiểm tra CMND khi nghi ngờ khán giả chưa đủ độ tuổi quy định, và chúng tôi cũng có thông báo trên các tài liệu quảng cáo phim về việc phim này cấm trẻ em dưới 16 tuổi”. Bà Mariam - Giám đốc điều hành cụm rạp MegaStar 50-60% các bộ phim đoạt giải thưởng tại LHP Cannes khó có thể qua vòng kiểm duyệt của VN “Thực tế, ở những nước có nền điện ảnh phát triển, phim không phải chịu bất cứ hệ thống kiểm duyệt nào, mà chỉ cần gắn mác phân loại theo độ tuổi. Chẳng hạn như trên 18 tuổi, công chúng có quyền tự quyết định tiếp nhận nghệ thuật như thế nào và hoàn toàn chịu trách nhiệm về quyết định của mình. Tất nhiên từ trước đó, họ cũng cần được giáo dục đủ tốt để biết cái gì xấu, cái gì đẹp. Một hội đồng thẩm định chỉ gồm một vài người không thể bao quát hết khuynh hướng thẩm mỹ của công chúng. Cánh cửa kiểm duyệt đã cho thấy sự hạn chế, tự do trong sáng tạo. Trong khi bản chất sáng tạo của các nhà làm phim là đi đến tận cùng suy nghĩ, và hầu hết tạo ra những tác phẩm thách thức cho công chúng. Tôi nghĩ có lẽ đến 50-60% các bộ phim đoạt giải thưởng tại LHP Cannes khó có thể qua vòng kiểm duyệt của VN. Trong trường hợp ở ta, tôi cho rằng khi nhà làm phim và hội đồng duyệt có những mâu thẫn thì cần phải đối thoại. Mỗi bên sẽ đưa ra những lý lẽ riêng, và người quyết định không phải là một trong hai bên, mà cần là một “bồi thẩm đoàn” gồm những người dân, phụ huynh hay các giáo viên...”. Đạo diễn Phan Đăng Di Cần có chuyên gia trong hội đồng “Theo tôi, HĐDP không chỉ nên có các thành viên là những nhà làm phim hay người làm quản lý trong lĩnh vực điện ảnh, văn hóa, mà cần có nhiều chuyên gia về các lĩnh vực khác như giáo dục, luật pháp... Điều đó sẽ giúp hội đồng tránh những quyết định cảm tính như bộ phim này vi phạm điều cấm nào, hoặc có nên chiếu hay không trong điều kiện giáo dục hiện nay, hay quyết định bộ phim này cần giới hạn cho những đối tượng, lứa tuổi nào”. Đạo diễn Hà Sơn P.C.T - Minh Ngọc (thực hiện)

Phan Cao Tùng

>> Điện ảnh trước rào cản kiểm duyệt - Kỳ 2: Nên sớm phân loại phim
>> Điện ảnh trước rào cản kiểm duyệt
>> Ai sẽ giành giải Kim Tượng điện ảnh Hồng Kông thứ 32?
>> 69 phim tham dự Đại hội Điện ảnh Việt Nam quốc tế
>> “Mùa vàng” của điện ảnh Việt