Quan điểm đối với vai trò của thuốc lá mới: theo WHO hay FDA?

Giới chuyên gia cho rằng, điều này sẽ gây nhiều rào cản trong việc quản lý thuốc lá mới tại một số quốc gia, nhất là trên hành trình giảm tác hại của thuốc lá điếu đốt cháy.

FDA thừa nhận vai trò của các sản phẩm giảm tác hại

FDA là một trong những cơ quan quan trọng trên toàn cầu trong việc đánh giá mức độ ảnh hưởng của các sản phẩm thuốc lá lên sức khỏe cộng đồng. Thông qua thẩm định và công bố của FDA, người sử dụng thường yên tâm hơn về các tiêu chuẩn chất lượng của sản phẩm.

Hiện cơ quan này đã cấp phép kinh doanh một số sản phẩm thuốc lá mới dựa trên căn cứ khoa học về khả năng giảm thiểu phơi nhiễm với các chất gây hại nhờ nguyên lý "không đốt cháy", bao gồm thuốc lá làm nóng, thuốc lá ngậm (snus), kẹo gum nicotine.

Quyết định trên của FDA nhằm thay thế dần thuốc lá điếu truyền thống cho người chưa thể cai thuốc. Bên cạnh đó, FDA cũng phân biệt rõ các loại sản phẩm chứa nicotine dựa trên cơ sở khoa học và mức độ gây hại. Cũng theo FDA, điều này không khẳng định những sản phẩm này là an toàn và được nới lỏng giám sát. Tuy nhiên, cân nhắc giữa lợi ích người dùng, cộng đồng là lớn hơn so với các nguy cơ khác như tăng tỷ lệ giới trẻ sử dụng, FDA đánh giá việc thẩm định và công bố tiềm năng giảm tác hại của các sản phẩm này là cần thiết, song hành cùng các chính sách siết chặt quản lý. Hiện Mỹ cũng đã tăng độ tuổi sử dụng thuốc lá từ 18 lên 21.

Trong nước, tại tọa đàm "Thuốc lá thế hệ mới: Đủ điều kiện để quản lý ngay theo luật hiện hành" vào tháng 4 vừa qua, ĐBQH Phạm Khánh Phong Lan, Trưởng Ban Quản lý An Toàn thực phẩm TP.HCM nhìn nhận: Chúng ta không cấm được thuốc lá mà phải gián tiếp bảo vệ người dùng bằng những sản phẩm thuốc lá chính thức, không nhập lậu. Đồng thời, bà Lan nhấn mạnh "quyền tiếp cận thuốc lá là quyền hợp pháp của người dùng".

WHO thực thi tiêu chuẩn kép đối với thuốc lá mới

Đến nay, WHO vẫn chưa có sự nhất quán trong quan điểm. Trước đó, WHO đồng tình với FDA và nhiều tổ chức khác rằng thuốc lá điếu có mức nguy hại cao nhất trong các sản phẩm chứa nicotine. Tuy nhiên, khi phản hồi về quyết định cấp phép kinh doanh một số sản phẩm thuốc lá mới của FDA, WHO lại cho rằng cơ quan này đang để những người hút thuốc ở độ tuổi hợp pháp tiếp cận với các chất có hại.

Nguồn: Vietnamplus

Mặt khác, trong khi WHO tích cực khuyến nghị cấm đối với thuốc lá mới thì vào năm 2015, một nhóm nghiên cứu của WHO lại nêu rõ rằng các sản phẩm "ít độc hại hoặc ít gây nghiện hơn có thể là một phần của cách tiếp cận toàn diện để giảm tử vong và bệnh tật liên quan đến thuốc lá".

Ngoài ra, WHO vẫn ủng hộ chiến lược giảm tác hại của ma túy bằng các chương trình cung cấp kim tiêm sạch, điều trị thay thế bằng methadone (chất dạng thuốc phiện tổng hợp). Tuy nhiên, với việc cấm thuốc lá mới, WHO đang khiến hàng trăm triệu người chưa thể cai thuốc đang mất đi cơ hội chuyển đổi từ thuốc lá điếu sang những giải pháp thay thế ít độc hại hơn.

Trước đó, một nghiên cứu mới được công bố tại Diễn đàn Toàn cầu về Nicotine (GFN) lần thứ 9 ở Ba Lan cho thấy, các biện pháp kiểm soát thuốc lá của WHO, với tên gọi là MPOWER, không giúp giảm tỷ lệ tử vong do hút thuốc lá điếu tại châu Âu.

Đồng thời, những quốc gia áp dụng triệt để biện pháp MPOWER, cấm thuốc lá mới lại không đạt được kết quả tích cực trong việc giảm tiêu thụ cả thuốc lá. Một số nước ghi nhận, các sản phẩm thuốc lá mới dù bị cấm theo luật, nhưng vẫn được bày bán công khai.

Điển hình, năm 2014, Thái Lan đã thực thi chính sách cấm thuốc lá mới với mức phạt tối đa lên đến 10 năm tù. Sau lệnh cấm, một nghiên cứu tại nước này cho thấy tỷ lệ buôn lậu thuốc lá mới đã tăng đáng kể. Cụ thể, việc buôn lậu trực tuyến các sản phẩm này đã tăng 97% từ tháng 7 đến tháng 9/2022, theo khảo sát của Hiệp hội Thương mại Thuốc lá Thái Lan.

Tương tự, tại Singapore, sau 7 năm áp dụng sắc lệnh cấm thuốc lá mới, năm 2022, số người bị bắt vì sử dụng và sở hữu sản phẩm này tăng gấp gần 4 lần so với năm 2020, theo Báo cáo của Cục an toàn Thực phẩm và Y tế nước này.

Mặc dù WHO chưa thừa nhận vai trò và tầm quan trọng của các sản phẩm thuốc lá mới, nhưng đến nay đã có 184/195 thành viên của WHO hợp pháp hóa thuốc lá làm nóng theo luật hiện hành. Trong đó, Nhật Bản là quốc gia điển hình ghi nhận kết quả doanh số thuốc lá điếu giảm đáng kể từ khi thuốc lá làm nóng ra mắt, trong bối cảnh không có sự can thiệp về chính sách thuế của chính phủ. Tại Nhật, thuốc lá làm nóng dù cũng được quản lý theo Đạo luật kinh doanh thuốc lá nhưng với các quy định ít khắt khe hơn so với thuốc lá điếu, từ mức thuế suất đến quy định dán nhãn cảnh báo sức khỏe và khu vực công cộng được phép sử dụng.

Do vậy, giới chuyên gia thế giới cho rằng, WHO cần xem xét lại trụ cột giảm tác hại trong chiến lược phòng chống tác hại thuốc lá, bằng cách ủng hộ các sản phẩm ít nguy cơ gây hại hơn. Việc chỉ đóng khung người dùng ở 2 hướng "cai thuốc hoặc là chết" sẽ không làm giảm tình trạng hút thuốc lá. Thay vào đó, cần tham khảo chính sách của FDA và các quốc gia như Nhật, Anh... trong chiến lược giảm tác hại thuốc lá bằng các sản phẩm thuốc lá mới đã qua kiểm định khoa học.