Hiện nay, trên thị trường phổ biến nhất hai loại sản phẩm thuốc lá thế hệ mới là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Theo các ý kiến chuyên môn, dù khác tên gọi nhưng chúng đều tương đồng về đặc điểm kỹ thuật và cơ chế hoạt động. Cả hai loại sản phẩm này đều không sử dụng phương pháp đốt cháy như thuốc lá truyền thống mà sử dụng thiết bị điện tử để chuyển hóa thành khí hơi (aerosol) có chứa nicotin.

Hiện chưa có khung quản lý cho thuốc lá thế hệ mới

Từ góc độ phòng chống buôn lậu, tại tọa đàm "Thuốc lá thế hệ mới: Đủ điều kiện để quản lý ngay theo luật hiện hành" do Báo Pháp Luật TP.HCM tổ chức, ông Vũ Hoài Linh, đại diện Cục Điều tra chống buôn lậu Tổng cục Hải Quan, cho rằng với việc Việt Nam chưa có khung pháp lý rõ ràng nào được ban hành để quản lý thuốc lá thế hệ mới, ngành hải quan rất khó khăn, lúng túng để giải quyết những vụ việc buôn lậu liên quan đến sản phẩm này.

Với tình trạng buôn lậu diễn biến phức tạp như vậy, cũng như xét đến sự tương đồng giữa cơ chế hoạt động của thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, nhiều chuyên gia cho rằng đã đến lúc phải tập trung xây dựng các cơ sở pháp lý để quản lý và kiểm soát sự lưu hành của các sản phẩm thuốc lá thế mới sao cho phù hợp với thực tiễn nhất, tránh bỏ ngỏ, để các sản phẩm này tràn lan trên thị trường "chợ đen".

Cũng tại buổi tọa đàm trên, các chuyên gia chỉ ra rằng đã có những hướng dẫn, quy định quốc tế để quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Ông Đặng Thái Thiện, Phó trưởng phòng giám sát quản lý (Cục Hải quan TP.HCM), cho biết: Trong bối cảnh số lượng tiêu thụ lớn và thị trường có xu hướng phát triển nhanh, vào năm 2022, mã số HS quốc tế dành riêng cho mặt hàng này đã được đặt ra.

Theo đó, Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) hiện coi thuốc lá điếu và thuốc lá thế hệ mới là hai phân nhóm hàng hóa có mã HS riêng biệt với việc tạo ra phân nhóm mới (24.04) cho dung dịch thuốc lá điện tử và điếu thuốc lá làm nóng (chứ không đưa vào phân nhóm 24.02 dành cho thuốc lá truyền thống). Ngoài ra, cả thiết bị điện tử của thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều được xếp vào chương 85 với cùng mã HS 85343.40.00

Từ quy định quốc tế này, Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư 31/2022/TT-BTC ngày 8.6.2022 về Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022, tạo ra một phân nhóm riêng cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng là 2404 - nhóm các sản phẩm chứa nicotin mà không đốt cháy.

Chia sẻ tại Hội thảo "Kiểm soát thuốc lá thế hệ mới có trách nhiệm" do Báo Pháp luật TP.HCM tổ chức, ông Lê Đại Hải - Phó vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự và kinh tế (Bộ Tư pháp) cho rằng: "Bộ Tư pháp khẳng định vai trò là cơ quan thẩm định các văn bản luật và khẳng định thuốc lá mới (đặc biệt loại có chứa nguyên liệu thuốc lá) phù hợp với định nghĩa luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012 cần đưa vào phạm vi điều chỉnh của luật hiện hành. Thuốc lá thế hệ mới dù là nung nóng hay dung dịch có chứa nicotin đều là thuốc lá".

Vấn đề quản lý thuốc lá thế hệ mới đang nhận được sự quan tâm lớn. Tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp 6, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên cho biết Bộ đã có hai tờ trình báo cáo việc ban hành nghị quyết thí điểm chính sách quản lý loại hình thuốc lá thế hệ mới, chủ yếu là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Chia sẻ thêm, ông Diên cho rằng Bộ Công thương đang xây dựng phương án quản lý tiệm cận nhất với ý kiến của Bộ Y tế. Tuy nhiên việc cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới liệu có phù hợp với tình trạng thị trường hiện nay hay không, khi các sản phẩm này đang được rất nhiều người mua và sử dụng một cách công khai, dù chưa được phép nhập khẩu chính thức.

Không để các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới lậu tràn lan trên thị trường

Có thể thấy rằng dù đến từ nhiều góc nhìn khác nhau, các chuyên gia đều cho rằng việc cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới là không khả thi khi số lượng người tiêu thụ thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng ngày càng gia tăng.

Từ đó, việc xây dựng một khung pháp lý rõ ràng và áp dụng đồng thời cho thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng cần được triển khai, do hai sản phẩm này có sự tương đồng về đặc điểm kỹ thuật và cùng phù hợp với định nghĩa của Luật phòng chống tác hại thuốc lá 2012.

Dựa trên tình hình hiện tại, các cơ quan chức năng có cơ sở để cho phép các nhà sản xuất uy tín, tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về thành phần được lưu hành sản phẩm thuốc lá điện tử hệ thống đóng và thuốc lá làm nóng, giúp người dùng có cơ hội tiếp cận với các sản phẩm an toàn, rõ ràng về nguồn gốc xuất xứ thay vì tiêu thụ hàng lậu kém chất lượng như hiện nay.