Trong nước, Bộ Công Thương hiện đang đề xuất quản lý mặt hàng này dựa trên hai cơ sở. Về cơ sở pháp lý, do TLLN được WHO cùng các tổ chức quốc tế xác nhận là sản phẩm thuốc lá, nên thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Đầu tư và Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá (PCTHTL). Về cơ sở khoa học, nhiều tổ chức y tế quốc tế, bao gồm cả Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), đã xác nhận TLLN có hàm lượng các chất gây hại thấp hơn 90% so với thuốc lá điếu. Theo nhiều chuyên gia, dù cần nghiên cứu khả năng giảm tác hại lâu dài, nhưng chưa có bằng chứng cho thấy TLLN độc hại hơn thuốc lá điếu.
Tuy nhiên, cho đến nay, việc kiểm soát mặt hàng này vẫn bị đình trệ. Lý do là bởi các bộ ngành vẫn còn tranh luận để xác định xem TLLN có phải là thuốc lá hay không, và sản phẩm này có độc hại đến mức phải cấm không.
Việt Nam đề xuất cấm vì độc hại, Nhật Bản giảm thuế vì giảm hại
Hiện có một số bộ ngành và ĐBQH rằng TLLN độc hại nên cần phải cấm. Đồng thời, nếu cho phép TLLN thì sẽ tạo ra thế hệ nghiện mới cũng như làm suy giảm nỗ lực phòng chống tác hại thuốc lá quốc gia. Ngoài ra, cũng có ý kiến cho rằng các quốc gia khác không thành công khi cho phép lưu hành thuốc lá mới.
Theo chủ trương của Thủ tướng Chính phủ, việc quản lý TLLN nói riêng và các sản phẩm thuốc lá mới nói chung cần dựa trên cơ sở khoa học, cũng như kinh nghiệm thực tiễn từ những quốc gia đi trước.
Điển hình, nhìn vào lịch sử phát triển của TLLN tại thị trường Nhật Bản, từ khi ra mắt TLLN cách đây 10 năm, đến nay Nhật Bản đã đạt nhiều thành quả tích cực trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá.
Cụ thể, sau các nghiên cứu độc lập từ chính phủ về mặt độc tính của TLLN, Nhật Bản nhìn nhận sản phẩm này là giải pháp phù hợp với sức khỏe cộng đồng hơn là để người hút thuốc tiếp tục hút thuốc lá điếu.
Năm 2017, Viện Y tế Công cộng Quốc gia Nhật Bản (NIPH) kết luận: Hàm lượng nitrosamine (gây ung thư) và hàm lượng carbon monoxide (khí độc CO) của TLLN chỉ bằng 1/5 và 1/100 của thuốc lá truyền thống. Bộ Y tế cùng Trung tâm Ung thư Quốc gia (NCC) nước này cũng kết luận, việc phơi nhiễm với TLLN trong một phòng kín được đánh giá là ở mức độ an toàn, vì chất lượng không khí là tương đương điều kiện không khí thông thường", vì vậy không ảnh hưởng đến người xung quanh vì không bị hút thuốc thụ động.
Nhật Bản cũng chứng kiến sự thay đổi ngoạn mục khi người hút thuốc lá điếu đồng loạt chuyển sang TLLN. Giai đoạn từ 2015 đến 2023, doanh số thuốc lá điếu tại Nhật đã sụt giảm đến 52%.
Đặc biệt, dữ liệu nghiên cứu do Bộ Y tế Nhật Bản ủy quyền thực hiện cho thấy tỷ lệ sử dụng TLLN ở thanh thiếu niên là rất thấp, chỉ 0,1%.
Do đó, Nhật Bản áp dụng quy định quản lý TLLN rất khác biệt, nổi bật nhất là giảm mức thuế tiêu thụ đặc biệt cho TLLN chỉ bằng một nửa thuốc lá điếu.
Các chuyên gia đánh giá, Nhật Bản được xem là điển hình của việc thực hiện thành công chiến lược "thuốc lá không khói" giúp giảm cung, giảm cầu, giảm tác hại thuốc lá theo hướng dẫn của WHO.
Thuốc lá làm nóng là thuốc lá: Luật Việt Nam không đi ngược công bố quốc tế
Trên thế giới, dù chính sách quản lý TLLN giữa các quốc gia là không giống nhau, nhưng tất cả đều thống nhất rằng TLLN là thuốc lá, vì có chứa nguyên liệu lá thuốc lá tự nhiên.
Cụ thể, FDA Hoa Kỳ xác định TLLN là thuốc lá, nhưng do không có quá trình đốt cháy nên thuộc phân mục "thuốc lá được làm nóng" để phân loại với thuốc lá điếu và tách bạch khỏi thuốc lá điện tử (TLĐT).
WHO cũng định nghĩa TLLN là thuốc lá, thuộc phạm vi của Công ước FCTC. Điều này được tái khẳng định tại Hội nghị COP10 đầu năm 2024.
Tháng 5/2024, Tổ chức ISO công bố "tiêu chuẩn ISO quốc tế" cho TLLN theo một danh mục sản phẩm riêng biệt, khác hẳn với thuốc lá điếu hay TLĐT. Tiêu chuẩn quan trọng dùng để định nghĩa TLLN là "sản phẩm có chứa nguyên liệu là thuốc lá được làm nóng (không đốt cháy) để tạo ra khí hơi có chứa nicotine".
Trong nước, tại một hội thảo năm 2023, đại diện Bộ Tư pháp, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế nói rõ: "Chúng tôi khẳng định TLLN là thuốc lá vì được chế tạo từ nguyên liệu thuốc lá dưới dạng mẩu thuốc, sau đó lắp vào thiết bị để hút. Thay vì đốt cháy điếu thuốc thì thiết bị này sẽ làm nóng nguyên liệu thuốc lá".
Mới đây, Thứ trưởng Bộ Công Thương Phan Thị Thắng nhắc lại: "TLLN chỉ thay đổi cách "đốt" thuốc lá (PV - khác với thuốc lá điếu), nhưng vẫn có tính chất là sợi thuốc lá và các chất của thuốc lá, nên nó vẫn là thuộc khái niệm thuốc lá".
Do vậy, theo TS Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng ban Dân chủ - Pháp luật, UBTƯ MTTQ Việt Nam: Chiếu theo luật, việc cấm các sản phẩm thuốc lá được đánh giá là một đề xuất khiên cưỡng. Bà Liên cho rằng, vì có chứa nguyên liệu thuốc lá nên có thể xác định rõ TLLN là thuốc lá, như vậy nếu cấm thì lại thiếu cơ sở.
Dữ liệu quốc tế cho đến thông tin của các bộ ngành trong nước cho thấy, không quốc gia nào phủ nhận TLLN là sản phẩm thuốc lá. Do vậy, theo các chuyên gia, TLLN phù hợp với phạm vi điều chỉnh của luật PCTHTL.
Có thể thấy, cùng được sản xuất từ nguyên liệu thuốc lá, nhưng thuốc lá điếu truyền thống đã được hợp pháp hóa, trong khi TLLN vẫn ở ngoài vòng pháp luật gần 10 năm qua. Vậy TLLN có độc hại tới mức phải cấm hay không? Câu trả lời cần được các nhà quản lý làm rõ trong thời gian sớm nhất.
Bình luận (0)