Rắn ‘độc’ năm Ất Tỵ của 3 nhân vật khác biệt trong giới nghệ thuật

Trong hoạt động nghệ thuật, cứ đến dịp xuân về, theo từng năm, nhiều nghệ sĩ chọn con giáp của năm làm đề tài sáng tác. Ở Ất Tỵ 2025, rắn vào "họa" khá phổ biến nhưng ở "hình" trên các chất liệu khác nhau thì không nhiều. 

Những con rắn giới thiệu trong bài được thể hiện dưới dạng "hình", được sáng tạo bởi bàn tay tài hoa của 3 nhân vật khác biệt trong giới nghệ thuật gồm: họa sĩ Vũ Đức Hiếu, điêu khắc gia Nguyễn Thăng Long, nhà thiết kế đồ họa Lê Huy… để ra hình đều cùng là rắn, nhưng mỗi biểu hiện lại là dị biệt.

ẢNH: TL

Gốm Mường có rắn

Khi định danh cho gốm Mường ở xưởng chế tác nơi Bảo tàng không gian văn hóa Mường, họa sĩ Vũ Đức Hiếu, cũng là chủ nhân bảo tàng, chia sẻ nguyên cớ: "Mường trong gốm Mường mang nghĩa là địa danh, là điểm đến, chứ không mang tính dân tộc, bởi người Mường không làm gốm. Mường ở đây là nơi để anh em nghệ sĩ hội tụ, sáng tác, hoạt động nghệ thuật, lấy chất liệu gốm làm phương tiện chuyển tải ngôn ngữ cá nhân".

ẢNH: LAM PHONG

10 năm gắn bó với gốm ở xứ Mường - Hòa Bình, quen với đất, thuộc với men, thăng trầm cùng lửa lò, họa sĩ Vũ Đức Hiếu tạo ra một dòng gốm Mường đầy dị biệt, quen quen, lạ lạ từ tạo hình, men thuốc, cho đến cốt thai. 

Cũng phải, bởi từ chất liệu đất, anh dùng từ xứ Mường. Các loại men cũng đều từ đất đá, khoáng, tro nơi xứ Mường, còn ngôn ngữ tạo hình là những đúc kết, rút tỉa từ quá trình hơn 30 năm gắn bó với văn hóa Mường. Chất Mường trong gốm được biểu hiện từ nền tảng ấy.

ẢNH: LAM PHONG

Đến 2025, lò gốm Mường vẫn tiếp tục đỏ lửa, ra đời một loạt 12 con giáp, và rắn là linh vật được chú ý hơn cả. 

Vẫn là chất đất mang sự hòa trộn nguyên liệu bản địa, con rắn từ hình dáng thuôn dài, qua tay người nghệ sĩ, rắn thêm chân, dáng thuôn bị phá bỏ hoàn toàn, tiến hóa lên một tạo hình mới lạ. 

Tác giả tâm sự: "Trong các con giáp, con rắn với tôi là khó, bởi khởi hình khác biệt. Khi thể hiện, tôi vẫn dùng ngôn ngữ tạo hình chung của 12 con giáp là hình khối, dáng trụ, nhưng phải diễn sao cho hình dung được đấy là rắn. Giải pháp tôi chọn là sử dụng hình tượng rắn Naga trong Hindu giáo thuộc văn hóa Chăm pa làm nền, không đi vào diễn tả chi tiết, chỉ là hình khối, đường cong, nhưng toát lên sự đường bệ, uy phong của một linh vật. Những nét căng đầy gợi về sự phồn vinh, sung túc, an yên của một linh vật cầm tinh".

ẢNH: LAM PHONG

Tạo hình tối giản, cốt gốm để mộc, đứng trên 4 cái chân, con rắn trong gốm Mường phùng mang như loài hổ mang chúa đang trấn giữ lãnh địa, "độc" đúng ở cả "nghĩa" lẫn "hình", là vẻ đẹp chào xuân Ất Tỵ giản dị, gần gũi, thêm cả phần đáng yêu.

Rắn vào công sở

Cũng ở chất liệu gốm, điêu khắc gia Nguyễn Thăng Long lại có lối sáng tạo với rắn có phần hiểm nguy hơn khi nâng kiếp rắn lên thành người, từ loài bò sát hóa thân vào giới cổ cồn, rắn hiện hình không khác gì một nhân viên văn phòng cấp cao, thậm chí như một tài phiệt kinh doanh cỡ bự.

ẢNH: LAM PHONG

Rắn của Nguyễn Thăng Long mang dáng trụ, không còn tí gì gợi hình về rắn. Nhưng khi khám phá sâu trong chi tiết tạo hình, những loằng ngoằng của hình rắn lại là nền tảng tạo nên cốt gốm trong chế tác của Nguyễn Thăng Long. 

Sử dụng một trong những thủ pháp cổ xưa nhất của nghề gốm là kỹ thuật đắp con chạch, Nguyễn Thăng Long vê đất thành sợi theo tỷ lệ, rồi cuộn chồng lên nhau đắp cốt thành hình ống, với những phình - thóp có chủ đích, dáng rắn ra đời. Nhưng lạ một điểm là được mặc chiếc áo veston và thắt cà vạt đầy điệu nghệ.

ẢNH: LAM PHONG

Lý giải cho hình tượng rắn "độc" lạ của mình, tác giả nói: "Tôi muốn phá vỡ khuôn thước trong suy nghĩ của mọi người khi nghĩ về một con linh vật cầm tinh của năm, đặc biệt là con rắn. Ngoài đời thường rắn mang tạo hình khiến nhiều người e ngại, nên tôi vận dụng ngôn ngữ điêu khắc, chuyển rắn về dáng trụ. Bởi là linh vật, nên khi tạo hình rắn phải làm sao không còn gợi ý nghĩ rắn là con vật xấu xa, nguy hiểm, nọc độc chết người, mà phải trở nên thân thiện, đạo mạo, nghiêm cẩn. Chiếc áo vest giúp tôi xử lý những nan giải ấy, rắn được nhân cách hóa thành người".

ẢNH: LAM PHONG

Bàn về cái áo của linh vật rắn, điêu khắc gia Nguyễn Thăng Long nói thêm: "Các cụ từng nói: y phục xứng kỳ đức, trang phục giúp phần nào đoán biết được đẳng cấp, vị thế, nghề nghiệp, tính cách… của người ấy. Chiếc áo vest là văn hóa phương Tây, diện lên người vào những dịp hệ trọng, hoặc những nơi chốn đặc biệt, thể hiện phẩm cách của người ấy. Con rắn là văn hóa Á Đông, khi thành linh vật cũng luôn được mọi người tôn trọng. Tôi cho rắn mặc áo vest bởi muốn tạo nên sự giao thoa, thể hiện tính đương đại, rắn của hôm nay hòa nhập với nhịp sống thời cuộc".

Để đời chơi với rắn

Được đào tạo bài bản về Thiết kế đồ họa ở Đại học Mỹ thuật công nghiệp Hà Nội, họa sĩ Lê Huy cũng là người sáng tác nhiều hình tượng gắn với các con giáp theo từng năm. 

Ở 2025, lò sáng tạo và sản xuất nghệ phẩm thủ công của Lê Huy là Lamphong Studio trình làng linh vật rắn bằng một ngôn ngữ thiết kế cực… "độc".

ẢNH: LAM PHONG

Tạo hình rắn là cặp đôi, để rời là loằng ngoằng dáng rắn, nhưng theo dạng module, nếu nối kết nhau lại tạo nên nhiều hình khối khác lạ, khi là năm 2025, khi rõ là rắn, khi chỉ là những chi tiết mang tính trang trí vui mắt. 

Sử dụng chất liệu sơn mài, rắn của Lê Huy ra đời, nhìn là rắn, nhưng không gợi về sự e ngại, ghê gớm của rắn, bởi: "Tôi muốn con rắn phải hiền, có thể chơi được, nên tôi cho nó béo béo hơn để trông thân thiện".

ẢNH: LAM PHONG

Mục đích làm ra rắn để chơi, nên tính ứng dụng, trang trí và tương tác với rắn được Lê Huy khai thác triệt để. 

Rắn được tạo hình bé xíu, phá tan cảm giác về sự nguy hiểm, lại được chấm phá trên đó những hoa văn, họa tiết trích tỉa từ các chi tiết trong văn hóa dân gian - một thế mạnh của họa sĩ Lê Huy trong quá trình hoạt động và nghiên cứu nghệ thuật từ các công trình, hiện vật cổ ở làng quê Bắ bộ - rắn trở nên thật lành.

ẢNH: TL

Không lệ thuộc vào chất liệu, ngôn ngữ thể hiện của Lê Huy toát lên sự dung dị, thân quen, và rất Việt, đó cũng là cá tính của người họa sĩ khi thích tìm tòi, khám phá chất liệu và họa tiết dân gian để đưa vào sáng tác. 

Thế nên không khó để nhận ra trong các sáng tạo của Lê Huy, câu chuyện của tác phẩm, tính tương tác, sự kết nối quá khứ và hiện tại, sự phối hợp đa chất liệu… chính là phong cách chung mà nói như tác giả là: "Tôi muốn tạo ra những sản phẩm, tác phẩm mà trong đó yếu tố thủ công được tập trung tối đa, để mọi người nhìn vào đó và có thể cảm nhận rõ nét Việt, nghề Việt, câu chuyện Việt".