Sách dịch cần có giải thưởng riêng

Bắt xu hướng, ‎thời sự sách quốc tế

Năm 2017, khi Bob Dylan nhận giải Nobel Văn chương 2016 trong một buổi lễ nhỏ, tổ chức riêng tại thủ đô Stockholm (Thụy Điển), nhiều độc giả đùa: giải Nobel Văn chương năm đó đã thuộc về NXB Trẻ. Trước đó, NXB này xuất bản cuốn Trịnh Công Sơn, Bob Dylan: như trăng và nguyệt?. Cuốn sách dịch lại sách của ông John Schafer, giáo sư văn chương ở Mỹ. Ông đã viết cuốn sách chọn điểm nhìn so sánh giữa Trịnh Công Sơn và Bob Dylan. Ở đó, John Schafer cố gắng giải mã những huyền thoại cũng như đưa ra cách hiểu về cuộc đời âm nhạc của người nhạc sĩ này.

NHÃ NAM

Không chỉ NXB Trẻ, Công ty Sách và truyền thông Nhã Nam cũng tổ chức sản xuất nhiều cuốn sách liên quan đến tác giả được giải Nobel Văn chương. Các tác phẩm của nhà văn đoạt giải Nobel Orhan Pamuk được Nhã Nam dịch và xuất bản nhiều như Bảo tàng ngây thơ, Xa lạ trong tôi, Tên tôi là đỏ… Hay tác giả vừa đoạt Nobel Văn chương năm 2022, nữ văn sĩ Pháp Annie Ernaux (82 tuổi) cũng đã được Nhã Nam giới thiệu tại VN qua bộ tác phẩm Một người phụ nữ, Cơn cuồng si và Nỗi nhục. Qua đó, độc giả được đọc thứ văn chương mà Viện hàn lâm Thụy Điển đánh giá là nói lên "lòng dũng cảm và sự nhạy bén" cũng như "tiếng nói tự do của phụ nữ và những điều bị lãng quên". Dịch giả Phạm Xuân Nguyên nói: "Các đơn vị xuất bản VN đã có những bản dịch đón đầu Nobel".

Ông Vũ Hoàng Giang, Phó giám đốc Công ty Sách và truyền thông Nhã Nam, cho biết: "Với sách văn học dịch, Nhã Nam chúng tôi cũng cố bám sát đời sống văn học nước ngoài. Chúng tôi tìm theo các giải thưởng văn học hay các sách best-seller nổi tiếng. Sách khai thác trong nước hiện tại có những cái khó riêng, cũng không dồi dào".

Không chỉ sách văn học, sách mỹ thuật, pháp luật… cũng được dịch và xuất bản liên tục. Mới đây, Omega+ xuất bản cuốn Một lý thuyết về công lý của John Rawls, Về pháp quyền của Tom Bingham. Cả hai cuốn đều nằm trong tủ sách kinh tế - chính trị - luật quốc tế với ban cố vấn như TS Vũ Thành Tự Anh, TS Nguyễn Tuệ Anh, TS Trần Kiên… Tủ sách này cũng hứa hẹn sẽ còn nhiều tác phẩm được chuyển ngữ nữa.

Giải thưởng cho ‎hạng mục sách dịch

Dịch giả Phạm Xuân Nguyên cho biết hiện tại giải thưởng dịch thuật mới chỉ có của Hội Nhà văn Hà Nội, Hội Nhà văn VN… Các hội này đều có ban văn học dịch và hội đồng văn học dịch. "Văn học dịch ở VN phát triển mạnh. Nó giúp cho văn giới và độc giả cập nhật được những giá trị mới, tác phẩm mới, tên tuổi mới của văn học thế giới. Cái đó phải ghi công cho đội ngũ tác giả dịch và các NXB, các công ty sách làm được rất kịp thời, cũng như đội ngũ dịch tốt", ông Nguyên nói.

Mặc dù vậy, theo dịch giả Phạm Xuân Nguyên, rất cần có thêm giải thưởng cho sách dịch. Dù có tác phẩm dịch được giải tại giải thưởng sách quốc gia, nhưng giải thưởng này chưa có hạng mục riêng cho sách dịch. Chưa kể, việc dịch sách hiện nay diễn ra cả ở hai chiều: dịch từ tiếng Việt sang tiếng nước ngoài, dịch từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt. Cả hai chiều này đều cần được tôn vinh. "Từng có ý kiến cho rằng cần có một hội văn học dịch hoặc hội dịch văn học. Họ sẽ lo việc dịch các tác phẩm thế giới vào VN và giới thiệu của VN ra thế giới. Nó không nên chỉ là một hội đồng nằm trong hội nhà văn… Văn học dịch có một đặc thù khác", ông Nguyên chia sẻ.

Hiện tại, các tác phẩm dịch cũng được trao giải trong Giải thưởng Sách quốc gia. Tuy nhiên, các tác phẩm này được trao giải ở các hạng mục như: chính trị - kinh tế; khoa học tự nhiên và công nghệ; khoa học xã hội và nhân văn; văn hóa, văn học và nghệ thuật; thiếu nhi. Chẳng hạn: Súng, vi trùng và thép - Định mệnh của các xã hội loài người của tác giả Jared Diamond, người dịch Trần Tiễn Cao Đăng, NXB Thế giới liên kết Công ty Cổ phần sách Omega VN, đã nhận giải A hạng mục sách khoa học tự nhiên và công nghệ vào năm 2021.

Còn nhớ ông Hoàng Phong Hà, Phó chủ tịch thường trực Hội Xuất bản VN, từng cho biết năm 2021 tỷ lệ sách dịch khá cao cả ở số lượng sách dự thi lẫn sách được giải thưởng với 9/25 tác phẩm (gần 1/3). Năm 2020, số sách dịch được trao giải cũng là 7/27 tác phẩm. Mặc dù vậy, một giải thưởng riêng cho việc dịch sách vẫn chưa có.

Sự thiếu vắng hạng mục riêng cho sách dịch tại Giải thưởng Sách quốc gia, theo ông Phạm Xuân Nguyên, là đáng tiếc. "Rất nên mở rộng sân chơi cho sách dịch, sách văn học dịch", ông Nguyên nói. Theo đó, một giải thưởng bên cạnh sự ghi nhận giá trị cuốn sách, còn là chỉ báo để độc giả có thể dễ dàng tìm tới những cuốn sách hay.