Sau thuế BVMT, lo Quỹ bình ổn giá xăng dầu bị chiếm dụng

Hàng trăm tỉ đồng "thu hộ" bị chiếm dụng

Liên quan đến vụ án xảy ra tại Công ty TNHH TM-VT-DL Xuyên Việt Oil (Công ty Xuyên Việt Oil) khiến một số lãnh đạo địa phương, các cơ quan quản lý liên quan bị khởi tố, bắt tạm giam mới đây, số tiền nợ thuế của Công ty Xuyên Việt Oil đến tháng 8.2023 là trên 1.500 tỉ đồng. Đáng chú ý, trong số đó có đến 1.244 tỉ đồng là thuế bảo vệ môi trường (BVMT) mà doanh nghiệp (DN) "thu hộ" từ người mua xăng dầu, đã không nộp trả vào ngân sách nhà nước một thời gian dài.

NHẬT THỊNH

Mức thuế BVMT đối với xăng dầu được áp dụng theo Nghị quyết 579 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội với xăng là 4.000 đồng/lít, nhiên liệu bay 3.000 đồng/lít; dầu diesel, dầu mazut, nhờn 2.000 đồng/lít, dầu hỏa 2.000 đồng/lít. Trong mấy năm qua, mức thuế này đã nhiều lần được giảm nhằm hỗ trợ người dân và DN. Theo đó, thuế BVMT xăng dầu được giảm đồng loạt 50%, về 600 - 2.000 đồng/lít/kg xăng dầu. Tuy đã giảm, song số thu thuế BVMT với xăng dầu hiện đóng vai trò quan trọng trong tổng thu thuế BVMT, chiếm khoảng 2% tổng thu ngân sách nhà nước.

Trong thực tế, tình trạng số DN kinh doanh xăng dầu có nợ đọng thuế đang diễn ra thường xuyên. Giữa năm nay, Tổng cục Thuế đã có văn bản nhắc nhở hàng loạt cục thuế địa phương có DN hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu về tình trạng nợ đọng thuế BVMT có chiều hướng tăng và yêu cầu các cục thuế triển khai các giải pháp để thu hồi về ngân sách nhà nước.

Ngoài Xuyên Việt Oil nợ hơn 1.500 tỉ đồng tiền thuế tại TP.HCM, cập nhật từ cục thuế một số địa phương cho thấy, có một số DN nợ thuế BVMT xăng dầu lên đến hàng trăm tỉ đồng. Chẳng hạn, riêng mảng kinh doanh xăng dầu, đến tháng 10 vừa qua, Công ty T.L.P và chi nhánh nợ hơn 200 tỉ đồng; T.H.N.B nợ hơn 56 tỉ đồng, Công ty T.N.T nợ hơn 230 tỉ đồng, Công ty H.L nợ hơn 210 tỉ đồng…

Không chỉ thuế BVMT, trong thực tế, Quỹ bình ổn giá (BOG) xăng dầu cũng là khoản "thu hộ" đang được đặt tại DN đầu mối có nguy cơ bị chiếm dụng rất cao. Đã có nhiều DN "quên" trả số tiền này về tài khoản sau khi ngưng hoạt động, hoặc bị rút giấy phép, hoặc "ôm" quỹ và chậm kết chuyển…

Đến giữa tháng 9 vừa qua, Bộ Tài chính trên cơ sở tổng hợp báo cáo Quỹ BOG xăng dầu của các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã phát hiện một số DN đầu mối vi phạm về quy định của quỹ như không kết chuyển đúng quy định. Các công ty được nêu tên mắc lỗi trên đều là DN đầu mối xăng dầu lớn như: T.L.P, H.H, T.M.Đ, S.W.P…

Theo Bộ Tài chính, tính hết quý 2/2023, có 35 DN đầu mối được giao quản lý Quỹ BOG xăng dầu với số tiền hơn 7.400 tỉ đồng (tính đến ngày 30.6.2023). Quỹ BOG được lập tại DN khi được Bộ Công thương cấp giấy xác nhận đủ điều kiện làm thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu. Theo quy định, thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu có trách nhiệm trích lập, chi sử dụng, báo cáo, công khai về quỹ và quản lý quỹ.

Tuy vậy, trong năm nay có trường hợp một ngân hàng đã tự động cấn trừ 270 tỉ đồng từ tài khoản Quỹ BOG xăng dầu của Công ty TNHH vận tải thủy bộ Hải Hà. Đầu tháng 11 vừa qua, ngân hàng đã hoàn trả 270 tỉ đồng cấn nợ vào quỹ BOG của DN.

Khó chiếm dụng quỹ BOG nhờ Nghị định 80 ?

TS Nguyễn Quốc Việt, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách, nhận xét những gì đang diễn ra đối với ngành xăng dầu cho thấy cần có sự quản lý chặt chẽ hơn nữa. "Về nguyên tắc thuế và phí là lĩnh vực luôn luôn bị kiểm soát rất chặt, DN hay người dân gian lận dù ít hoặc có ý gian lận là thanh tra thuế đến làm việc ngay. Thế nên, khi DN "ôm" hàng trăm tỉ đồng tiền thuế thu hộ kéo dài, không chuyển nộp là trách nhiệm của ngành thuế. Với Quỹ BOG xăng dầu cũng vậy.

Cho dù đến nay, Chính phủ đã ban hành Nghị định 80 về kinh doanh xăng dầu trong đó có một số quy định siết chặt trong quản lý quỹ, đồng thời tăng trách nhiệm của các bên liên quan... Tuy vậy, nguy cơ chiếm dụng quỹ BOG vẫn xảy ra nếu cơ quan quản lý có thể vì năng lực, lợi ích riêng… tiếp tục lơ là việc giám sát, quản lý. Chúng ta có quy định giám sát của cơ quan nào, bộ nào rất rõ khi đặt ra quỹ. Thế nhưng, việc quản lý bị lơ là hoặc không thường xuyên, mới dẫn đến tình trạng ngân sách nhà nước thất thoát cả ngàn tỉ đồng như vậy", TS Việt nói.

Thế nên, về lâu dài, theo TS Nguyễn Quốc Việt, việc tiến đến bỏ quỹ, điều hành giá xăng dầu theo đúng cơ chế thị trường, minh bạch và giảm thiểu tối đa cơ hội hình thành lợi ích nhóm là điều cần thiết. Đây cũng là điều Chính phủ mong muốn khi rất coi trọng việc sửa đổi, bổ sung nghị định về kinh doanh xăng dầu (Nghị định 80) vừa qua.

PGS-TS Đinh Trọng Thịnh, Học viện Tài chính, lại cho rằng quỹ BOG mấy năm trước do quá trình theo dõi, báo cáo không đầy đủ, không đúng quy định nên dẫn đến việc sử dụng không đúng mục đích, có tình trạng lạm dụng quỹ sử dụng cho việc khác, xảy ra cá biệt tại một số DN. Tuy nhiên, các quy định mới trong Nghị định 80 về kinh doanh xăng đầu đã phân tách và gắn trách nhiệm rất rõ ràng, nên nguy cơ chiếm dụng quỹ như trước sẽ không còn nữa, nói đúng hơn là khó xảy ra.

Cụ thể, ngân hàng nơi DN mở tài khoản để chuyển quỹ có quyền phong tỏa tài khoản Quỹ BOG xăng dầu của DN. Bản thân ngân hàng không được phép đụng vào quỹ này, tài khoản này chỉ được sử dụng vào mục đích trích lập, chi sử dụng quỹ BOG theo thông báo điều hành giá xăng dầu hằng tuần của Bộ Công thương. Rồi định kỳ 6 tháng các thương nhân đầu mối phải có trách nhiệm gửi báo cáo kiểm toán độc lập chuyên đề về quỹ BOG gửi Bộ Tài chính, Bộ Công thương; báo cáo kiểm tra sản lượng, chủng loại xăng dầu thực hiện trích lập, chi sử dụng quỹ bình ổn…

"Nói chung, việc quản lý, báo cáo tồn quỹ sẽ được cập nhật thường xuyên và rõ ràng hơn. Thế nên, về cơ bản, nếu việc báo cáo được thực hiện đầy đủ, giám sát thường xuyên, nguy cơ chiếm dụng quỹ không đáng lo, gần như sẽ không xảy ra nữa", PGS-TS Đinh Trọng Thịnh nhấn mạnh và cho rằng vai trò đôn đốc giám sát quỹ, sản lượng mua vào bán ra của DN trong ngành thế nào là do Bộ Công thương quản lý.

Liên quan hóa đơn điện tử xuất bán từng lần tại cửa hàng bán lẻ xăng dầu, ông Thịnh cho rằng việc thực thi cần có lộ trình và có sự hỗ trợ về chuyên môn, phần mềm… đối với DN nhỏ lẻ. Nếu thực hiện tốt, việc kết nối dữ liệu bán ra với cơ quan thuế ở khâu bán lẻ cũng gián tiếp giúp quản lý quỹ BOG từ khâu bán sỉ tốt và chính xác hơn. "Đầu mối xuất bán cho DN bán lẻ, trước kỳ điều chỉnh giá, DN bán lẻ nếu có kết nối dữ liệu chính xác với cơ quan thuế, mức bán ra bao nhiêu, tồn bao nhiêu… sẽ là cơ sở để việc quản lý thị trường minh bạch hơn, tạo tiền đề tiến đến thị trường xăng dầu theo kinh tế thị trường, tiến đến bỏ quỹ BOG trong tương lai", ông Thịnh nói.