Làm thế nào tên lửa Iran bắn nhầm máy bay Ukraine chở 176 người?

Iran hôm 11.1 chính thức thừa nhận lực lượng phòng không nước này đã bắn nhầm tên lửa vào chiếc máy bay Boeing 737-800 của hãng Ukraine International Airlines chở theo 176 người, vừa cất cánh từ sân bay ở Tehran để đến Kiev.

Giới tình báo phương Tây cho rằng chiếc máy bay Boeing 737-800 của hãng hàng không Ukraine International Airlines bị hai tên lửa Iran bắn rơi ở phía tây nam thủ đô Tehran hôm 8.1. Hai tên lửa đó thuộc hệ thống tên lửa đất đối không tầm ngắn Tor M1, được NATO gọi là SA-15 "Gauntlet, theo tạp chí Forbes.

Một quan chức Mỹ cho Reuters hay dữ liệu cho thấy chiếc Boeing 737-800 ở trên không được hai phút khi tín hiệu nhiệt từ 2 tên lửa đất đối không được phát hiện và ngay sau đó có vụ nổ trong phạm vi của máy bay.

Ông Riki Ellison, chuyên gia quốc phòng và nhà sáng lập tổ chức phi lợi nhuận Liên minh ủng hộ phòng thủ tên lửa (Mỹ) cho rằng không thể đổi hướng tên lửa sau khi phóng dù những người vận hành ở mặt đất nhận ra lỗi sai.

Ông Michael Duitsman, một nhà nghiên cứu tại Viện nghiên cứu quốc tế Middlebury cho rằng phi hành đoàn của chiếc Boeing 737-800 không có thời gian phản ứng đối với bất kỳ tên lửa nào. “Họ có thể không nhìn thấy tên lửa đến. Ngay sau khi cất cánh, phi công có thể bận tâm với nhiều việc khác”, ông Duitsman nhận định.

Hệ thống Tor M1 là hệ thống phòng không hiện đại nhất của Iran, có thể tấn công 2 mục tiêu cùng lúc, theo ông Duitsman. Khi Iran mua Tor M1 từ Nga vào giữa thập niên 2000, chính năng lực mạnh mẽ của hệ thống này đã khiến Mỹ quan ngại về thương vụ, theo Reuters dẫn lời một cựu quan chức phòng không châu Âu.

Tên lửa được trang bị cho hệ thống Tor M1 Ảnh: Military-today

Để tấn công mục tiêu, những người vận hành Tor M1 phải xác định được mục tiêu trên màn hình radar và điều khiển phóng tên lửa. Các máy bay thương mại thường có hệ thống nhận và phát tín hiệu về danh tính, tốc độ và độ cao của máy bay. Có nhiều máy bay dân sự khác gần đó khi chiếc chiếc Boeing 737-800 rơi, chỉ cách sân bay ở Tehran vài km. Tất cả những máy bay này có thể được nhìn thấy trên màn hình radar của khẩu đội  phòng không cũng như radar dân sự tại sân bay, theo Reuters.

Khi đó, các đơn vị phòng không của Iran được cho là ở trong tình trạng báo động cao sau khi quân đội nước này phóng tên lửa vào hai căn cứ có quân Mỹ đóng trú ở Iraq để trả thù cho cái chết của thiếu tướng Qassem Soleimani, chỉ huy lực lượng đặc nhiệm Quds, trong cuộc không kích của Mỹ hôm 3.1. Những đơn vị này có thể được vận dụng luật chiến tranh linh hoạt nhằm đối phó những cuộc phản công tiềm tàng cũng như chịu áp lực tâm lý sau khi ở trong tình trạng báo động cao trong 5 ngày kể từ ngày ông Soleimani bị giết, theo Forbes.

Một cựu quan chức phòng không châu Âu nhận định với Reuters rằng bắn hạ máy bay địch thì dễ, nhưng việc xác định và không bắn hạ máy bay bạn mới là thách thức.

Hệ thống tên lửa Tor M1 được hướng dẫn bằng radar và bay với vận tốc gấp 3 lần vận tốc âm thanh. Điều đó có nghĩa nếu được phóng nhắm vào mục tiêu cách xa 5 km, tên lửa này có bay tới trong vòng 5 giây. Tên lửa trang bị cho Tor M1 có đầu đạn nhỏ, nặng khoảng 15 kg, nhưng được thiết kế tạo ra nhiều mảnh vỡ kim loại khi đâm vào mục tiêu.

Nếu đơn vị vận hành Tor M1 không vội, họ đáng lẽ có đủ thời gian để xem xét quyết định có nên phóng tên lửa đánh chặn hay không, theo ông Carlo Kopp, nhà sáng lập tổ chức Sức mạnh trên không Úc. Hiện không rõ Iran có tích hợp Tor M1 với mạng lưới radar phòng không rộng lớn hơn của nước này hay không. Nếu đơn vị vận hành Tor M1 vận hành một cách độc lập, tầm nhìn của những người vận hành có lẽ bị giới hạn trong tầm hoạt động ngắn của radar là từ 17 đến 21 km.

Tên lửa thuộc hệ thống Tor M1 có tầm hoạt động tối đa 12 km. Nếu chiếc Boeing 737-800 bay ở tốc độ thấp và lướt qua rìa tầm bắn tên lửa, những binh sĩ vận hành chỉ có 1 phút và 53 giây để quyết định, theo ước tính của ông Kopp. Nếu máy bay bay trực tiếp qua phía trên bệ phóng, binh sĩ sẽ có 3 phút và 39 giây để phản ứng.

Ông Kopp cho rằng với nhiều phương tiện phát hiện và hồ sơ rõ ràng về một máy bay dân sự, giải thích duy nhất cho trường hợp bắn nhầm chiếc Boeing 737-800 là "thiếu năng lực".

Lực lượng phòng không Iran đã không được kiểm tra thực lực một cách nghiêm túc kể từ Chiến tranh Iran-Iraq (1980-1988) và mức độ luyện tập của họ là dấu chấm hỏi. Trong năm 2007-2008, các đơn vị phòng không đã bắn nhầm hai máy bay dân sự giữa lúc lo sợ Israel lên kế hoạch tấn công các cơ sở bị tình nghi phát triển vũ khí hạt nhân ở Iran, theo tờ The New York Times dẫn báo cáo mật của Lầu Năm Góc. Lực lượng phòng không Iran tin rằng máy bay địch có thể bắt chước "hình dạng" của một máy bay dân sự, theo báo cáo.