Thiết kế sản phẩm bền vững và câu hỏi về trách nhiệm dài hạn

Thiết kế sản phẩm gắn trực tiếp với nhịp sống thường ngày và những lựa chọn tiêu dùng cá nhân. Một vật dụng có thể được sử dụng bền bỉ theo thời gian, được sửa chữa, tái sử dụng, hoặc cũng có thể nhanh chóng bị thay thế và trở thành rác thải. Từ góc nhìn vòng đời sử dụng, các dự án được vinh danh trong Hạng mục Thiết kế sản phẩm của Giải thưởng Thiết kế Bền vững EU - Việt Nam đều đặt thiết kế trong mối quan hệ với thói quen, hành vi và lựa chọn dài hạn của con người.

TẠM: Tái tư duy thiết kế từ trạng thái "dùng tạm"

Dự án TẠM của tác giả Trang Nguyễn khởi nguồn từ một trải nghiệm phổ biến của những người trẻ sống trong các không gian lưu trú tại đô thị: nhà trọ, nhà thuê, căn hộ tạm thời. Trong bối cảnh ấy, đồ nội thất thường được mua với tâm lý "dùng tạm" - rẻ, nhanh, và sẵn sàng bỏ đi khi không còn phù hợp. Những vật dụng như nệm ngồi vì thế nhanh xuống cấp, khó xử lý khi thải bỏ và dần trở thành gánh nặng môi trường.

Từ câu hỏi liệu việc "dùng tạm" có thể diễn ra một cách bền vững và có trách nhiệm hơn, TẠM được phát triển như một giải pháp thay thế. Dự án sử dụng các vật liệu tự nhiên địa phương như lục bình - một loài thực vật xâm lấn - với cấu trúc xốp, nhẹ, có khả năng mô phỏng đặc tính đàn hồi của nệm. Thay vì kết cấu nguyên khối, các khối đan được thiết kế để dễ tháo rời, tái sử dụng hoặc xử lý sau khi hết vòng đời.

Với TẠM, thiết kế không tìm cách phủ nhận tính "tạm thời" của đời sống đô thị, mà chấp nhận nó như một điều kiện thực tế. Bền vững, trong trường hợp này, được hiểu là khả năng đưa trách nhiệm vào ngay cả những lựa chọn ngắn hạn nhất trong sinh hoạt hằng ngày.

Carbon Craft Eyewear: Kéo dài vòng đời từ một vật dụng cá nhân

Dự án Carbon Craft Eyewear của Nguyễn Vũ Đức bắt đầu từ một vấn đề quen thuộc trong đời sống: kính mắt - vật dụng được sử dụng hằng ngày - lại có vòng đời ngắn và dễ bị loại bỏ chỉ vì những hỏng hóc nhỏ. Gãy bản lề hay cong gọng thường khiến cả chiếc kính không còn khả năng sử dụng, dù phần lớn cấu trúc vẫn còn nguyên vẹn.

Từ thực tế đó, Carbon Craft Eyewear tiếp cận thiết kế như một giải pháp kéo dài vòng đời sử dụng. Dự án phát triển hệ bản lề linh hoạt bằng vật liệu TPU, có khả năng hấp thụ lực khi va đập, giúp giảm nguy cơ gãy vỡ các bộ phận khác. Việc loại bỏ các chi tiết kim loại và ốc vít truyền thống cho phép người dùng dễ dàng thay thế bộ phận chịu lực, thay vì phải bỏ đi toàn bộ chiếc kính.

Song song với giải pháp cấu trúc, dự án ứng dụng công nghệ in 3D phổ biến, giúp việc sản xuất và sửa chữa trở nên linh hoạt và tiết kiệm hơn. Với Carbon Craft Eyewear, bền vững không nằm ở việc tạo ra một vật dụng "không thể hỏng", mà ở khả năng sửa chữa, thay thế và tiếp tục sử dụng, một cách tiếp cận bền bỉ và thực tế trong đời sống hằng ngày.

PAO - The light of dreams: Đưa giá trị truyền thống trở lại đời sống đương đại

Dự án PAO - The Light of Dreams của Lê Hà Đông khởi nguồn từ mối quan tâm về sự mai một của các kỹ thuật thủ công truyền thống. Khi nhiều giá trị bản địa dần rời khỏi sinh hoạt thường ngày, dự án đặt ra một câu hỏi thiết kế căn bản: làm thế nào để truyền thống không chỉ được lưu giữ, mà tiếp tục được sử dụng và phát triển trong không gian sống.

Trong ngôn ngữ bản địa của nhà thiết kế, "PAO" có nghĩa là "giấc mơ" - một hình ảnh ẩn dụ cho sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Dự án lựa chọn ánh sáng như một điểm chạm, kết hợp kỹ thuật đan của người S'Tiêng và dệt truyền thống của người Mạ với ngôn ngữ hình khối đương đại. Các vật liệu tự nhiên như tre, mây và vải dệt được tổ chức lại để tạo nên những sản phẩm vừa mang bản sắc văn hóa, vừa phù hợp với không gian nội thất ngày nay.

Thay vì tái hiện thủ công truyền thống như một hình thức trưng bày, PAO đưa các kỹ thuật này vào vòng đời sử dụng thực tế thông qua những chiếc đèn được sản xuất tại Đồng Nai. Với cách tiếp cận đó, thiết kế trở thành cầu nối để các giá trị truyền thống tiếp tục hiện diện, được sử dụng và truyền lại trong đời sống đương đại.

Từ những vật dụng gắn liền với sinh hoạt hằng ngày, các dự án được vinh danh cho thấy thiết kế sản phẩm bền vững không nằm ở quy mô hay hình thức, mà ở cách một thiết kế tham gia vào đời sống sử dụng. Dù là những lựa chọn ngắn hạn trong không gian lưu trú ngắn hạn, khả năng sửa chữa của một vật dụng cá nhân, hay việc đưa kỹ thuật thủ công truyền thống trở lại vòng đời sử dụng, điểm chung của các dự án này là đặt trách nhiệm dài hạn vào chính hành vi tiêu dùng.

Thông qua Hạng mục Thiết kế sản phẩm, Giải thưởng Thiết kế Bền vững EU - Việt Nam ghi nhận những thực hành thiết kế bắt đầu từ đời sống cụ thể, nơi bền vững không được định nghĩa bằng khẩu hiệu, mà được hình thành từ cách con người sử dụng, giữ lại và lựa chọn các vật dụng xung quanh mình.