Không thể có 'điện than sạch'

“Long An chấp nhận phát triển nhiệt điện than nhưng vấn đề là phải lựa chọn công nghệ tốt”, ông Nguyễn Văn Được, Phó chủ tịch UBND tỉnh Long An, phát biểu tại “Diễn đàn năng lượng VN - hiện tại và tương lai”, do Ban Kinh tế T.Ư và Bộ Công thương tổ chức ngày 4.5, tại Hà Nội. Trong khi đó, theo các nhà môi trường, “điện than sạch” là một công nghệ không có thật.

Chỉ trong 10 ngày qua, ngành năng lượng VN đã tổ chức tới 3 cuộc hội thảo lớn về chủ đề này và đều hướng tới nội dung phát triển điện than là tất yếu.

Theo IMF, mỗi phút ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch toàn cầu nhận 10 triệu USD tiền trợ giá. Chính vì vậy người ta coi điện than là ngành công nghiệp phi đạo đức và thế giới hiện nay đang thoái vốn khỏi điện than Bà Hoàng Thị Minh Hồng, Giám đốc Tổ chức CHANGE

Trung tâm nhiệt điện than Long An là một trong những câu chuyện thời sự được quan tâm nhiều nhất ở lĩnh vực này trong thời gian gần đây. Ông Được nói: Tương lai khoảng 10 - 15 năm tới không thể nào có năng lượng sạch, năng lượng tái tạo để thay thế nên buộc chúng ta phải chấp nhận nhiệt điện than. Long An chấp nhận phát triển nhiệt điện than tại địa phương nhưng vấn đề là phải lựa chọn công nghệ thế nào cho tốt. Ông Nguyễn Tài Anh, Phó tổng giám đốc Tập đoàn điện lực VN (EVN) chia sẻ, phát triển nhiệt điện than đảm bảo môi trường là yêu cầu bắt buộc. EVN đặc biệt lưu ý là lựa chọn công nghệ thân thiện môi trường nhất có thể. Chính phủ Nhật Bản đang có dự án hỗ trợ Bộ Công thương và EVN phát triển công nghệ điện than sạch.

Nhưng theo các nhà môi trường “điện than sạch” là một công nghệ không có thật.

Điều này một lần nữa được chính ông Trần Văn Lượng, Cục trưởng Cục An toàn môi trường công nghiệp (Bộ Công thương), tái khẳng định: “Môi trường đang là thách thức với các nhà máy nhiệt điện, nhất là nhiệt điện đốt than dù với bất cứ công nghệ nào”. Cũng theo ông Lượng, tháng 10 tới 2 tổ máy của Nhiệt điện Uông Bí được xây dựng hơn 40 năm trước sẽ bị khai tử. Cơ quan này cũng tiến hành rà soát toàn bộ công nghệ nhà máy nhiệt điện nguy cơ ô nhiễm. Mới đây bộ đã thẩm định và chấp thuận cho EVN cải tạo một số nhà máy như: Hải Phòng, Phả Lại, Quảng Ninh để đảm bảo vấn đề môi trường.

Vương quốc dầu mỏ xuất khẩu... điện mặt trời UAE là một trong những nước xuất khẩu dầu mỏ lớn nhất thế giới nhưng những năm gần đây nước này đã chuyển qua đầu tư nghiên cứu phát triển công nghệ điện mặt trời. Nước này cũng lập một kỷ lục thế giới mới về giá thành sản xuất chỉ có 3 cent/kWh và đang xuất khẩu công nghệ điện mặt trời đi khắp thế giới. “Giá thành sản xuất năng lượng tái tạo ở VN cao hơn điện than là do trước giờ chúng ta chưa phát triển thị trường đúng nghĩa. Nhiều nước và khu vực trên thế giới giá điện mặt trời đã tiệm cận thậm chí rẻ hơn điện than”, bà Ngụy Thị Khanh, Giám đốc  GreenID, nói.

Về vấn đề này, bà Ngụy Thị Khanh, Giám đốc Trung tâm phát triển sáng tạo Xanh (GreenID), nói: “Trước đây người ta nói rằng phát triển điện hạt nhân là tất yếu. Nay điện hạt nhân bị hủy, họ lại nói điện than là tất yếu. Tôi có cảm giác chúng ta tránh được mối nguy này thì lại rơi vào một mối nguy khác”. Cũng theo bà Khanh, nhiệt điện than được phát triển dày đặc khắp chiều dài đất nước, ở những nơi gần nguồn nước như ven biển và các con sông lớn. Nhiệt độ nước của môi trường tự nhiên và nước làm mát từ các nhà máy nhiệt điện than khi thải ra môi trường chênh nhau từ 7 - 110C. Với mức chênh lệch này, không còn có loài thủy sinh nào tồn tại được. Đối với ĐBSCL, điện than hoạt động dựa trên nguồn than nhập khẩu. Điều này đẩy vấn đề an ninh năng lượng của VN phụ thuộc nước ngoài. “Phát triển điện than đẩy chúng ta rơi vào những mối nguy về môi trường và hệ sinh thái. Ở góc độ xã hội, hiện nay VN chưa có nghiên cứu nào về tác động của nhiệt điện than đến sức khỏe con người. Đây là một thiếu sót rất lớn. Ở góc độ kinh tế, môi trường bị ô nhiễm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất nông nghiệp. Điều này đặc biệt quan trọng với ĐBSCL. Nông sản làm ra sẽ không đảm bảo về chất lượng. Bên cạnh đó nó còn tác động đến các hoạt động du lịch. Nếu nhìn về lâu dài nhiệt điện than không giúp phát triển mà còn kéo kinh tế và xã hội đi xuống”, bà Khanh phân tích.

Một nghiên cứu của GreenID chỉ ra rằng trong chặng đường đã qua, tổng số vốn đầu tư vào điện than ở VN lên đến 40 tỉ USD. Trong đó 52% vốn đầu tư đến từ các chủ đầu tư nước ngoài và tổ chức tài chính quốc tế. Một nửa trong số này là nguồn vốn đến từ Trung Quốc, tương đương 8 tỉ USD. Theo quy hoạch điện VII, VN cần thêm nguồn vốn lên đến khoảng 46 tỉ USD, chủ yếu theo hình thức BOT.

“Hiện tại VN được gì? - đó là những khoản nợ nần, rủi ro về môi trường, sức khỏe người dân và bất ổn về cả chính trị”, bà Nguyễn Thị Hằng, tác giả nghiên cứu trên nói.

Còn bà Hoàng Thị Minh Hồng, Giám đốc Tổ chức CHANGE, lên án: "Theo IMF, mỗi phút ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch toàn cầu nhận 10 triệu USD tiền trợ giá. Chính vì vậy người ta coi điện than là ngành công nghiệp phi đạo đức và thế giới hiện nay đang thoái vốn khỏi điện than. Ở VN chúng tôi cũng đang xây dựng và kêu gọi mọi người tham gia vào phong trào này. Thoái vốn không chỉ là hành động của các tổ chức mà của từng cá nhân bằng việc bạn có thể không sử dụng các sản phẩm dịch vụ có liên quan đến nhiệt điện than”.

Phải có điện sạch mới thu hút đầu tư sạch Tại hội thảo “Giải pháp năng lượng sạch và đô thị thông minh” do Tổng lãnh sự quán Mỹ tại TP.HCM tổ chức mới đây, các chuyên gia và đại diện các tập đoàn lớn đều cho biết: trong xu hướng sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường, hoạt động sản xuất cũng phải hướng đến sử dụng các nguồn năng lượng sạch. Trên quy mô toàn cầu, có đến 100 tập đoàn hàng đầu thế giới cam kết sẽ sử dụng hoàn toàn năng lượng sạch vào năm 2030. Điều này là một bài toán đối với VN trong việc thu hút đầu tư nước ngoài.