Những ngôi chợ độc đáo: Chợ Phố Đoàn - nơi sinh hoạt văn hóa

Nơi hội tụ các đặc sản núi rừng

Theo thời gian, hầu hết các chợ từ miền núi cho đến vùng đồng bằng đều có sự dịch chuyển về các mặt hàng buôn bán sao cho ngày càng tiện lợi, hiện đại hơn với người tiêu dùng. Thế nhưng, ở miền tây Thanh Hóa, chợ Phố Đoàn (thôn Phố Đoàn, xã Lũng Niêm, H.Bá Thước, Thanh Hóa) vẫn giữ được những nét đơn sơ, mộc mạc, gần gũi với cuộc sống người Thái, người Mường.

MINH HẢI

Chợ Phố Đoàn ngày nay đã được lợp mái tôn thay cho những gian hàng lợp bằng mái cọ tạm bợ. Trên diện tích khoảng hơn 2.000 m², những mặt hàng phổ biến như rau, củ quả, vịt Cổ Lũng, hạt mắc khén, hạt dổi, măng rừng, ốc đá, cá suối, chuột rừng... đều là những sản phẩm người dân địa phương trồng, bắt, rồi đem ra chợ bán.

Đặc biệt, trong hàng trăm người bán hàng ở chợ Phố Đoàn thì chỉ số ít là những "tay buôn" chuyên nghiệp, còn đa phần là người dân ở các xã Lũng Niêm, Lũng Cao, Cổ Lũng... Khi họ vào rừng lấy được ít măng, hạt dổi, mắc khén, hay nuôi được đôi vịt thì đem đến chợ bán. Và có thể ở phiên chợ này họ có sản phẩm đem đến bán, nhưng phiên chợ sau lại không có.

Để thuận tiện cho người mua, các nhóm hàng hóa cũng đã được phân theo từng khu vực, như khu vực bán rau, khu vực bán các loại thịt, khu vực bán các loại con giống... Đến chợ Phố Đoàn dễ dàng cảm nhận nơi đây vẫn giữ được nét văn hóa rất đặc sắc, khi những người bán hàng luôn nở nụ cười chào khách và không hề tỏ ra phật lòng khi khách không mua hàng.

Chợ Phố Đoàn chỉ họp vào sáng thứ năm và chủ nhật hằng tuần. Dù toàn thôn chỉ có hơn 230 nhân khẩu, nhưng mỗi phiên chợ có đến cả hàng ngàn người từ khắp nơi đổ về.

Bà Hà Thị Danh (65 tuổi, thôn Niêm Thành, xã Lũng Niêm) cho hay: "Sáng thứ năm và chủ nhật tôi lại hái rau, gói hạt mắc khén, hạt dổi đem ra chợ bán. Rau thì tự trồng ở vườn nhà, hạt mắc khén với hạt dổi thì đi vào rừng lấy về phơi khô đem bán. Ngày trước còn đi bắt con chuột con dúi ở trong rừng mang ra chợ, nhưng bây giờ kiểm lâm nghiêm cấm nên chỉ bán rau thôi. Cũng không được nhiều tiền đâu, đủ tiền mua gạo ăn thôi, nhưng đi chợ rất vui, mọi người nói chuyện, hỏi thăm nhau như lâu ngày không gặp ấy".

Nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng

Thôn Phố Đoàn nằm giữa núi rừng hùng vĩ của khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, và đây cũng chính là trung tâm của vùng đất Mường Khoòng (khu vực rộng lớn của cộng đồng người Thái ở miền núi Thanh Hóa). Cũng chính vì thế, chợ Phố Đoàn không chỉ là nơi người dân các xã khu vực phía tây bắc H.Bá Thước, phía nam tỉnh Hòa Bình mang các sản vật, sản phẩm địa phương đến bán, mà còn là nơi sinh hoạt văn hóa.

Ông Hà Minh Thoa, Bí thư Chi bộ thôn Phố Đoàn, cho biết cả thôn chỉ có hơn 230 nhân khẩu nhưng mỗi phiên chợ có hàng ngàn người từ khắp nơi đổ về. "Giờ có đường mới, chợ chỉ cách khu du lịch Pù Luông hơn 1 km, nên mỗi phiên đều có rất đông khách du lịch đổ về đây. Du khách nước ngoài thích thú nhất khi được trải nghiệm không gian chợ quê mang bản sắc người vùng cao của nước ta. Họ cũng hay mua hàng về làm quà, như đồ dệt thổ cẩm, vật dụng làm thủ công của người dân tộc...", ông Thoa kể.

Nghệ nhân ưu tú Hà Nam Ninh (ngụ TT.Cành Nàng, H.Bá Thước), người đã có nhiều năm nghiên cứu về đời sống văn hóa của người Thái, khẳng định từ xa xưa chợ Phố Đoàn đã là nơi giao lưu, sinh hoạt văn hóa, chính trị của khu vực Mường Khoòng. "Qua các tài liệu ghi chép và nghiên cứu cho thấy chợ Phố Đoàn dần hình thành từ thời Pháp thuộc. Thời kỳ đó, ở vùng đất Mường Khoòng xuất hiện một số người dân ở dưới xuôi lên sinh sống, buôn bán và làm nghề sửa chữa vật dụng gia đình. Sau khi hòa bình lập lại, đây là nơi trung tâm các xã giao lưu đi lại. Phố Đoàn có vị trí thuận lợi từ tứ phía đổ về, từ phía Pù Luông, phía Ban Công, phía Mường Ai, rồi người dân Hòa Bình cũng sang đây mua bán. Cả người Mường ở dưới H.Hà Trung (Thanh Hóa) cũng lên đây để gặp gỡ, giao lưu, ăn bữa cơm trưa, uống với nhau chén rượu, chén chè", nghệ nhân Hà Nam Ninh nói.

Khi hầu hết các ngôi chợ ngày càng hướng đến những sản phẩm có giá trị cao thì chợ Phố Đoàn lại đang gìn giữ được những nét văn hóa đặc trưng của cộng đồng người dân tộc thiểu số ở vùng núi xứ Thanh. Đây cũng là lợi thế để H.Bá Thước xây dựng điểm du lịch chợ Phố Đoàn.