Thuốc lá thế hệ mới: Chỉ đạo quản lý đã lâu nhưng vẫn nằm ngoài luật

“Chuỗi nguy cơ” là khái niệm được đặt ra nhằm phân loại các sản phẩm thuốc lá khác nhau dựa trên mức độ gây hại cho người hút thuốc lá và cộng đồng. Theo đó, Tổ chức Y tế thế giới WHO cũng nhìn nhận rằng thuốc lá điếu đã được khoa học phân loại là sản phẩm gây hại nhất trong các sản phẩm thuốc lá. Khói thuốc lá điếu chứa hơn 6.000 chất hóa học, trong số đó có những chất liên quan đến các bệnh lý do hút thuốc lá như ung thư phổi, bệnh lý tim mạch và khí phế thũng.

Thuốc lá điếu đốt cháy là sản phẩm độc hại nhất trong chuỗi nguy cơ cần được sớm loại trừ

Dù không đốt cháy như thuốc lá điếu, nhưng thuốc lá làm nóng (thuốc lá nung nóng) được Công ước khung quốc tế FCTC nhìn nhận là thuốc lá (do có chứa nguyên liệu thuốc lá), còn thuốc lá điện tử là thiết bị hóa hơi dung dịch chứa nicotin. Hai sản phẩm này khác nhau nhưng đều áp dụng công nghệ loại bỏ quá trình đốt cháy nên không tạo khói và tàn.

Tại hội thảo Khung pháp lý cho thuốc lá thế hệ mới được tổ chức tại Hà Nội ngày 11.11.2020, các chuyên gia cũng đã trích dẫn nghiên cứu khoa học của thế giới, chỉ ra hàm lượng các chất hóa học độc hại trong sol khí của thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng ít hơn từ 95% so với khói của thuốc lá điếu.

Dựa trên “chuỗi nguy cơ”, dù là sản phẩm thuốc lá gây tác hại cao nhất, nhưng thuốc lá điếu đốt cháy vẫn là ngành kinh doanh hợp pháp có điều kiện trên toàn cầu, bao gồm Việt Nam. Trong khi việc quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vẫn gặp nhiều “trắc trở”. Trước đây, khi thuốc lá thế hệ mới vẫn còn khá mới mẻ tại Việt Nam, việc nhìn nhận sự hiện diện của các sản phẩm này chưa được quan tâm. Nhưng sự phổ biến nhanh chóng của thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng chỉ trong vài năm gần đây, cùng với sự công nhận khoa học từ các tổ chức uy tín thế giới đã đem lại cái nhìn tích cực hơn về những sản phẩm này. Các chuyên gia y tế và các ban bộ ngành cũng đang có xu hướng cởi mở hơn với các sản phẩm giảm thiểu tác hại, làm nóng không đốt cháy. Đến nay việc quản lý thuốc lá thế hệ mới đã bước vào giai đoạn xem xét để sớm có quy định quản lý và được các ban bộ ngành đồng thuận.

Buôn lậu thuốc lá thế hệ mới ngày càng gia tăng

Phát biểu tại Hội thảo tháng 11.2020 nói trên, bà Nguyễn Quỳnh Liên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính (Bộ Tư pháp) cho rằng trường hợp loại thuốc lá thế hệ mới nào đủ các đặc tính và được coi là thuốc lá theo định nghĩa của Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá thì nhất thiết phải rà soát các quy định của Luật và các văn bản có liên quan. Bà Trần Tuyết Trang, Vụ Chính sách thuế, Tổng cục Thuế (Bộ Tài chính) cho biết, cần thiết thực hiện nghiên cứu xây dựng ban hành khung chính sách quản lý các loại thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng tại Việt Nam.

Được biết, từ năm 2017, Chính phủ đã có chỉ đạo sớm nghiên cứu để đưa vào quản lý thuốc lá điện tử. Trong năm 2020, Chỉnh phủ đã 2 lần yêu cầu các cơ quan chức năng phải khẩn trương xây dựng chính sách quản lý riêng với thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng, nhằm phòng chống nạn buôn lậu thuốc lá đang ngày càng diễn biến phức tạp.

Ở góc độ toàn cầu, trên 60 quốc gia đã đưa thuốc lá làm nóng và một số quốc gia đưa thuốc lá điện tử vào quản lý. Còn tại nước ta, nhiều hội thảo, toạ đàm đã được tổ chức với sự tham gia của các chuyên gia y tế, cũng như đại diện các ban bộ ngành nhằm thống nhất luật định cho từng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Định hướng đưa thuốc lá thế hệ mới vào quản lý dường như đã khá rõ ràng và đã có từ lâu. Tuy nhiên đã hơn 3 năm kể từ ngày Chính phủ có yêu cầu quản lý, mà thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng vẫn còn nằm ngoài vòng quản lý của pháp luật. Trong khi đó tình trạng buôn lậu thuốc lá thế hệ mới ngày càng gia tăng, cơ quan quản lý thị trường vẫn lúng túng trong khâu xử lý vì vẫn chờ đợi một văn bản pháp lý cụ thể.