Tia sáng hy vọng ASEAN

Chúng ta đang sống trong thời đại hỗn loạn với chủ nghĩa bi quan bao trùm ở cả nhiều khu vực thịnh vượng nhất thế giới. Nhiều người cho rằng trật tự quốc tế đang sụp đổ. Một số khác lo ngại xung đột giữa các nền văn minh sắp diễn ra hoặc đã bắt đầu.

Trong bầu không khí ảm đạm, Đông Nam Á lóe lên tia sáng hy vọng. Khu vực Đông Nam Á có nhiều bước phát triển trong những thập niên gần đây, đạt được mức độ hòa bình và thịnh vượng vượt xa kỳ vọng. Sự thành công này là nhờ vào Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), tròn 50 tuổi trong tháng 8.

Đông Nam Á là một trong số các khu vực đa dạng nhất thế giới với dân số 640 triệu người, bao gồm 240 triệu người Hồi giáo, 120 triệu người Thiên Chúa giáo, 150 triệu phật tử cùng hàng triệu người theo Ấn Độ giáo, Lão giáo, Nho giáo... Quốc gia đông dân nhất ASEAN là Indonesia với 261 triệu người, trong khi dân số Brunei chỉ có 450.000 người. Thu nhập bình quân đầu người của Singapore là 52.960 USD/năm (1,2 tỉ đồng), cao gấp 25 lần so với Lào (2.353 USD).

Sự đa dạng này cũng mang đến bất lợi nhất định trong tăng cường hợp tác khu vực. Khi thành lập ASEAN vào năm 1967, đa số chuyên gia dự đoán hiệp hội này sẽ tan rã chỉ trong vòng vài năm. Lúc bấy giờ, Đông Nam Á là khu vực nghèo nàn và đầy bất ổn đến nỗi nhà sử học người Anh C.A.Fisher từng ví khu vực này giống như vùng “Balkan của châu Á”.

Ảnh: Project Syndicate

Tuy nhiên, ASEAN vượt qua thách thức, trở thành tổ chức khu vực thành công thứ 2 thế giới sau Liên minh Châu Âu (EU). ASEAN tổ chức khoảng 1.000 kỳ họp hằng năm nhằm tăng cường hợp tác trong nhiều lĩnh vực, chẳng hạn giáo dục, y tế và ngoại giao. Các nước ASEAN đã ký kết nhiều thỏa thuận tự do thương mại (FTA) với Ấn Độ, Hàn Quốc, New Zealand, Nhật Bản, Trung Quốc và Úc, đồng thời thiết lập Cộng đồng kinh tế ASEAN. Ngày nay, ASEAN trở thành nền kinh tế lớn thứ 7 thế giới, trên đường vươn đến vị trí thứ 4 vào năm 2050.

Trong quyển sách The ASEAN Miracle (tạm dịch: Phép màu ASEAN), tôi đã lý giải một số yếu tố dẫn đến thành công của ASEAN. Các lãnh đạo tiên phong lúc bấy giờ như Tổng thống Indonesia Suharto, Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohammed và Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu đã có công duy trì tình đoàn kết giữa các quốc gia thành viên.

Sự thật là 3 quốc gia Campuchia, Lào và VN đã quyết định tham gia ASEAN. Myanmar gia nhập ASEAN giúp nước này chấm dứt thời kỳ bị cô lập kéo dài nhiều thập niên. Phương Tây chỉ trích việc ASEAN kết nạp Myanmar, nhưng động thái này giúp đặt nền tảng cho tiến trình chuyển giao hòa bình từ chế độ quân sự.

ASEAN chắc chắn còn lâu mới hoàn hảo. Về ngắn hạn, ASEAN đôi lúc di chuyển trông giống như một con cua - hai bước tiến, một bước lui và một bước sang ngang. Dù vậy, sự phát triển về dài hạn là không thể chối cãi. Tổng GDP của ASEAN tăng trưởng từ 95 tỉ USD trong năm 1970 lên 2,5 ngàn tỉ USD vào năm 2014. Đây là bước tiến đáng kể về mặt địa chính trị trong toàn khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Chính vì thế, các cuộc họp của ASEAN có sự tham dự của đại diện tất cả cường quốc thế giới, từ Mỹ, EU cho đến Trung Quốc và Nga.

ASEAN tiếp tục đối mặt với những thách thức nghiêm trọng. Tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông gây ra sự chia rẽ sâu sắc và sự đối đầu địa chính trị ngày càng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc có thể đe dọa mối liên kết của các nước thành viên. Bên cạnh đó, vấn đề chính trị nội bộ trong một số quốc gia thành viên, bao gồm Malaysia và Thái Lan, ngày càng trở nên hỗn độn.

Nhưng lịch sử của ASEAN cho thấy hiệp hội có thể vượt qua phong ba bão táp. Khả năng thích ứng đầy ấn tượng của ASEAN xuất phát từ văn hóa tham vấn và đồng thuận. Hãy tưởng tượng những tổ chức khu vực khác, chẳng hạn Hội đồng hợp tác vùng Vịnh hay Hiệp hội Hợp tác khu vực Nam Á, có thể hưởng lợi thế nào nếu tuân thủ quy tắc như thế này.

EU từng là chuẩn mực vàng cho hợp tác khu vực. Nhưng liên minh này lại tiếp tục chật vật với hàng loạt cuộc khủng hoảng không hồi kết và tăng trưởng kinh tế yếu ớt. Sau sự kiện Anh rút khỏi EU, liên minh này dường như phải thận trọng hơn trong việc tìm kiếm mô hình hợp tác mới. ASEAN dù chưa hoàn hảo nhưng có thể là một mô hình hợp tác vững mạnh.

EU được trao giải Nobel Hòa bình vào năm 2012. Nhưng ASEAN có thể trở thành mô hình hợp tác tương lai, giúp các khu vực chia năm xẻ bảy phát triển những mối quan hệ hợp tác vững chắc.