|
Bà Thời (trái) và bà Khuyên gặp gỡ, cùng nhau hò lại những điệu họ xưa cũ - Ảnh: Nguyễn Phúc |
Đánh thức hồn dân tộc
Làng Như Lệ (xã Hải Lệ, trước thuộc H.Hải Lăng nay thuộc TX.Quảng Trị, Quảng Trị) là một địa danh không quá xa lạ. Cách Thành cổ Quảng Trị chừng 5 km về phía tây, xuôi theo dòng Thạch Hãn xanh trong, Như Lệ hiện hữu là một làng quê trù phú, cảnh sắc đượm tình. Trong kháng chiến chống Pháp rồi chống Mỹ, hò Như Lệ không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương mà còn nức tiếng khắp vùng Bình Trị Thiên khói lửa. “Công cán” của hò Như Lệ đối với cách mạng, đến tận bây giờ nhiều sử gia vẫn còn nhắc. Thời gian qua nhanh xóa mờ những điều cũ, hò Như Lệ cũng vậy.
Điệu hò giờ không còn văng vẳng ở trên đò, dưới bến, không còn ơi hỡi bên vành nôi con trẻ nhưng trong tâm khảm những cô thanh nữ của hơn 60 năm về trước, vẫn vẹn nguyên. Bà Ngô Thị Khuyến (80 tuổi) là một trong số đó. Dù chẳng thể biết điệu hò quê hương có tự bao giờ nhưng bà Khuyến đã gắn đời mình với hò Như Lệ từ khi 16 tuổi.
Ngày ấy, hò Như Lệ không đơn giản là một điệu hò mà còn là một “bức tâm thư” gửi những con dân nước Việt ở bên kia chiến tuyến. Nên hò Như Lệ có lúc được gọi là “hò địch vận” cũng vì lẽ đó. “Trong những năm 1949 đến 1952, hầu như tuần nào tôi cũng theo bộ đội đi hò. Cứ đêm xuống là chúng tôi đi. Đến gần đồn bốt địch thì bắt đầu đào hầm rồi nhảy xuống đó trú ẩn. Đợi đêm khuya thanh vắng lại ló đầu lên, bắc loa (làm bằng thùng dầu hỏa cắt đôi- PV) mà hò. Quân lính trong đồn không muốn nghe cũng phải nghe. Nhưng chỉ hò thôi nhé chứ anh nào mà bắc loa nói chuyện chính sách cách mạng là chúng lôi súng ra bắn tứ tung”, bà Khuyến nhớ lại. Nói đoạn, bà lão đã qua tuổi 80, biểu diễn ngay, dù đã móm mém nhưng giọng nghe còn nuột lắm: “Anh ơi, chứ xách súng về đây/Xách súng về đây, đồng xanh chờ đợi/Xách súng về đây, thắng lợi hưởng chung/Về đây cho em yên dạ thỏa lòng/Kẻo mẹ già con dại đêm trông ngày chờ”... Cứ vậy, hò Như Lệ đã kéo nhiều người rũ bỏ quân phục lén trốn về cách mạng hay chí ít cũng đã ngăn được “anh lính theo Tây” nã súng vào đồng bào mình.
Hết giặc hết hò?
Ở Như Lệ bây giờ, lớp người từng đi “hò địch vận” chỉ còn mỗi bà Khuyến và lớp sau may ra cũng chỉ có bà Nguyễn Thị Thời (71 tuổi) là tinh thông. Không may mắn có được trải nghiệm đi “hò địch vận” nhưng đổi lại bà Thời lại rành chữ nghĩa, có trí nhớ tốt và chất giọng ngọt mà đến đàn chị như bà Khuyến cũng phải gật gù. Bà Thời bảo, giờ chỉ cần muốn là bà hò liên tù tì hết bài này sang bài khác. Bà cũng từng đi “lưu diễn” ngoài thị xã, ngoài tỉnh lắm lần. Hò Như Lệ đối với bà là máu thịt... Tôi hỏi có phải bây giờ “hết giặc là hết hò không?” thì bà Thời xua tay: “Mỗi thời mỗi khác chứ, giờ hòa bình chúng ta không gợi nhiều về quá khứ đáng quên nhưng hãy hò lên những điều ngợi ca sự êm đềm, cảnh trí quê nhà hay thậm chí chống lại những gì xấu xí còn sót lại trong xã hội”. Bà Thời không nói ngoa bởi bà có cả mấy tập vở ô ly học trò, ghi chi chít các bài hò Như Lệ do chính bà tự đặt lời mới. Ví như: “ Anh đến quê em một mùa hè nắng ấm/Để nghe lại giọng hò Như Lệ thắm đậm quê hương/ Một giọng hò truyền thống nhớ thương/Xa cách mấy cũng vấn vương trong lòng”hay là những nhắn gửi gần gủi như: “Đạo làm con phải tròn chữ hiếu/Chăm sóc cha mẹ già phụng dưỡng sớm chiều/Đem lòng bùi ngọt thương yêu/Là niềm an ủi cho cha mẹ thật nhiều tuổi thêm”.
Mê hò là vậy nhưng bà Thời cũng lắm lúc chạnh lòng, bà nói nam thanh nữ tú bây giờ có ai mê hò, hỏi đến lại bĩu môi: “Đồ hò ấy mà” nhưng tập bài bản thì không mấy ai hò cho ra... hò. Như chính bà Thời có 7 người con thì chỉ có 1 cô con gái tên Hằng, nay là NSƯT, công tác tại đoàn nghệ thuật Huế mới hò được giọng hò Như Lệ. “Tôi lo rằng khi mấy người như tôi và bà Khuyến xuôi tay thì giọng hò cũng mất”, bà Thời ứa nước mắt.
Nguyễn Phúc
Bình luận (0)